DÜNYANIN 7 HARİKASI "ARTEMiS TAPINAGI"

[NurPeri]

ARTEMiS TAPINAGI



"Artemis'in mübarek evi bulutlarin içinde kule gibiydi; diger muhtesem yapilar onun gölgesinde kaliyordu, Günes oraya tanrilar dagi Olympos'a baktigi gibi bakiyordu." (Yunanli ve Filistinli Ozan Antipater)
Gerçekten bir tapinak miydi? Onu, Piramit, Asma Bahçeleri ve Rodos Heykeli gibi göremiyoruz. Evet, kaynaklar kamu tarafindan tapinak olarak ziyaret edildigini yaziyor ama Artemis Tapinagi sadece bir tapinak degildi. Dünyanin o zamanki en güzel yapisi olarak taniniyordu. Tapinak, Eski Yunan'in av ve doga tanriçasi Artemis'in onuru için yapilmisti; Iste Ege kiyisinda Antik Efes kenti yakinlarinda Diana-Artemis Tapinagi...
Yeri; Türkiye'de Izmir'in 50 km güneyindeki Selçuk Antik Efes'te.
Tarihi; Kaynaklar tapinagin kökeninin MÖ 7. yüzyilda varoldugunu yaziyorlar ama harikalar tarihçesinde MÖ 550'de insa edildigi belirtiliyor. Tümü mermerdi. Lidya Krali Krezüs tarafindan finanse edilmis ve Yunanli mimar Chersiphron tarafindan yapilmisti. Dönemin en ünlü sanatçilari olan Pheidias, Polycleitus, Kresilas ve Phradmon'un heykelleriyle dekore edildi. Artemis Tapinagi, ayni zamanda bir pazar ve dinsel bir enstitü idi. Yüzyillar boyunca tanriçaya inançlarini sunan ve isteklerde bulunan tüccarlar, turistler, sanatçilar ve krallar tarafindan ziyaret edildi. Yapilan kazilarda, hacilarin hediyesi olan altin ve fildisi Artemis heykellerine, bileziklere, küpelere ve gerdanliklara rastlandi. Bazilari Iran, Misir ve Hindistan'dan getirilmisti.
Herostratus adli biri, MÖ 356 yilinin 21 Temmuz gecesi tapinagi yakarak adini ölümsüzlestirdi. Garip bir rastlantidir, ayni gece Büyük Iskender dogdu. Romali tarihçi Plutarch, o gece tanriçanin Iskender'in dogumuyla mesgul oldugu için tapinagi koruyamadigini yaziyordu. Yikimin nedeni olarak görülen Büyük Iskender, Anadolu'yu fethettiginde, tapinagin yapimina yardim etti. 200 yil sonra yine restore edildi. 1. yüzyilda Aziz Paul, Efes'e gelerek Hiristiyanligi yaymaya baslayinca Artemis inanci yikilmaya yüz tuttu. 362'de Got'lar tapinagi yine yiktilar ama Efesliler yine insa ettiler ve 4. yüzyila gelindiginde, Efeslilerin çogu artik Hiristiyandi ve tapinak cazibesini yitirmisti. 401'de Aziz John Chrysostom, Artemis Tapinagi'ni tamamiyla yiktirdi. 19. yüzyilda ilk kazilar yapildi ve tapinagin temelleri, birkaç sütun ve batik kentten bölümler ortaya çikarildi. Buluntular Türkiye'den yurtdisina kaçirildi. Bugün yerinde sadece üst üste konmus birkaç tas parçasindan baska bir sey yok. Ama Artemis'in muhtesem iki heykeli, Selçuk Müzesi'ndeki yerinde, eski görkemini animsatircasina hala bakiyor.
Tanimlama; Tapinagin diktörtgen oldugu biliniyor. Benzeri tapinaklarin aksine bütünüyle mermerden yapilmisti ve ön yüzü çok genis bir avluya bakiyordu. Mermer basamaklarin çevreledigi yaklasik 80x130 metre boyutlarinda bir platform üzerindeydi. Çevresini kaplayan 127 tane 20 metrelik sütunlarin üzerlerinde ionik kabartma yazilar vardi. Platformun tam ortasinda ve asagida, orthogon veya tanriçanin evi bulunuyordu. Içindeki dört bronz amazon heykeli çok ünlüydü. Aziz Paul'un ziyaret ettigi dönemde tapinagin içi altin sütunlar, gümüs heykellerle doluydu. Selçuk Müzesi'ndeki ünlü Artemis heykelinin, tapinagin tam merkezinde durup durmadigi bilinmiyor. Artik Artemis Tapinagi yok ve 2000 yil öncesinin "rüya yapisi" ebediyete kadar gerçek haliyle bilinmeyecek.