İnkılâbın Gelişimi

[BuraK]

İnkılâbın Gelişimi, Devlet ve Cemiyet Kurumlarının LaikleşmesiOsmanlı Devleti’nde HukukOsmanlı Hukukunun Özellikleri:1.Şer’î ve örfî olmak üzere ikiye ayrılır.2.Din, mezhep farkları ve kapitülasyonlar mezhep birliğini engellemiştir.3.Tanzimat döneminden itibaren batı hukuku taklit edilmeye başladı.4.Kadın hakları kısıtlıdır.5.Mahkemelerde tek yargıç vardır.6.Avukatlık, son döneme kadar yoktur.7.Laik değildir. Türk Uygar Kanunun Kabulü (17 Şubat 1926)Sebepleri:1.Osmanlı’nın son döneminde hazırlanmış olan Mecellenin halkın uygar hukuka dair ihtiyaçlarını tam karşılayamaması.2.Mecellenin sadece Hanefi mezhebini ölçü alması.3.Bütün vatandaşlarını eşit kabul eden Türkiye Cumhuriyetinin yapısına Osmanlı zamanından kalan hukukun uymaması.4.Hazırlayanlar; Mecelle’nin, değişen şartlara göre değişebileceğini belirttiyse de; değişen şartlara göre değiştirilmemesi. İsviçre Uygar Kanunu’nun Türk Uygar Ka­nunu Olarak Kabul Edilmesinin Sebepleri:1.Mevcut kanunların en yenisi olması2.Demokratik olması.3.Akılcı ve pratik olması.4.Kadın ve erkek eşitliğine müsait olması. Medeni Kanun’un Getirdiği Yenilikler:1.Hukuk birliği ve düzeni sağlandı.2.Vatandaşlar arasında hak ve ödevler bakımından eşitlik sağlandı.3.Mirasta kadın erkek eşitliği sağlandı.4.Toplumsal alanda kadın erkek eşitliği sağlandı.5.Hukukta din ve mezhep farkı kaldırıldı.6.Patrikhanenin din işleri dışındaki yetkileri kaldı­rıldı.7.Boşanma hakkı kadına da erildi.8.Boşanma durumunda kadın ve çocukların hakları güvence altına alındı.9.Patrikhane ve konsoloslukların mahkeme kurma hakkı ellerinden alındı.10.Hukuk düzeni laikleşti.11.Modern Türk ailesi oluştu.12.Aile hayatında eşitlik sağlandı.13.Kadına iş seçme özgürlüğü verildi.14.Lozan Antlaşması’nın 48’nci maddesine göre azınlıklar kendi uygar meselelerini kendi mahke­melerinde halledecekti. Uygar kanunun kabulü ile azınlıkların bu hakkı kaldırıldı.15.Azınlıkların hukuk özerkliği kati olarak bitti.16.Millet bilincinin oluşması için önemli bir adım atıldı.17.Kadın ve erkek için tek eşle evlilik benimsendi.18.Evlenme devlet kontrolüne alındı. Açıklamalar:1.Kapitülasyonlar, yabancı uyruklu kişilerin Os­manlı hukukuna uymasını engelliyordu.2.Medeni Yasa kadınlara siyasal haklar verme­miştir.3.Devlet yapısının laikleşmesi 1928’de tamam­landı.4.1922.1928 arası laikleşmenin hızlı olduğu dö­nemdir.5.1923.1933 çağdaşlaşmanın hızlı olduğu dönem­dir. Din-Devlet ilişkisi ve Laikliğin Aşamaları1.Saltanatın kaldırılması2.Halifeliğin kaldırılması3.Şer’iyye ve Evkaf Vekâleti’nin kaldırılması.4.Tevhid-i Tedrisat Kanununun çıkarılması.5.Tekke, zaviye, dergâh ve türbelerin kapatılması.6.Kılık kıyafet devrimi7.Medeni Hukukun kabulü8.Anayasadan “devletin dini İslâm’dır” maddesinin çıkarılması.9.1937’de Laikliğin anayasaya alınması. Not: Hukukta laikliğin benimsenmesi; Avrupalıla­rın, ülkemizde yaşayan Hıristiyanların haklarını bahane ederek, iç işlerimize karışmasını önledi. Eğitim ve Kültür Alanında İnkılâp HareketleriEğitim Alanında Yapılan İnkılâpların Sebepleri:1.Eğitimi çağdaşlaştırmak.2.Milli demokratik ve laik bir cemiyet oluşturmak.3.Eğitimi birleştirmek.4.Eğitimdeki ikilik ve karışıklığı önlemek.5.Cumhuriyet rejimini güçlendirecek eğitim siste­mini oluşturmak.6.Kültür ikiliği ve çatışmasını önlemek. Tevhid-i Tedrisat Kanunu (3 Mart 1924)1.Eğitim ve öğretimde birlik sağlandı.2.Bütün okullar Ulusal Eğitim Bakanlığına bağlandı.3.Eğitim devletçi, milliyetçi ve laik bir ıra kazandı.4.Azınlık okullarının zararlı faaliyetleri durduruldu.5.Yabancı okullara Türkçe dersleri kondu.6.Medreseler kapatıldı.7.İlköğretim mecburi ve parasız duruma getirildi.8.Eğitimde eşitlik sağlandı. Medreselerin Kapatılmasının Sebepleri:1.Yeni rejim karşıtlarının yetişmesini önlemek2.Kültür ikiliğini önemek3.Din bilginine pek ihtiyaç olmaması4.Medreselerin çağa ayak uyduramamasıDin adamı ihtiyacını karşılamak için İmam Hatip Liseleri ve İlahiyat Fakülteleri açılmıştır.2 Mart 1926’da Maarif Teşkilatı Kanunu çıkarıldı. Türk Harflerinin Kabulü (1 Kasım 1928) Sebepleri: 1.Arap harflerinin okuma ve yazmayı zorlaştırması.2.Avrupa ile ilişkilerin kolaylaştırılmak istenmesi3.Halkı çağdaşlaştırmak4.Türkçe’yi yeniden canlandırmak5.Okuma yazma oranını artırmak 6.Arap alfabesinin Türkçe’nin yapısına uymaması. Not:1928 yılında Millet Mektepleri açılarak eği­tim seferberliği başlatılmıştır. Mustafa Kemal bu mekteplerde 24 Kasım 1928’de ders verdiği için, kendisine başöğretmen denilmiştir.1933’de Darülfünûn’un yerine İstanbul Üni­versitesi kuruldu. Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Eğitimin Durumu · 1923-1924 öğretim yılında Türkiye’nin nüfusu 11-12 milyon kadardı. Bu nüfusun % 10’u okur-yazardı. · Öğretmenlerin çoğu, meslekî eğitimden geçmemişti. · Bilimsel eğitim ve öğretim yöntemleri bilinmiyordu. · Okul binaları eğitime elverişli değildi. · Ders araç ve gereçleri yetersizdi. · 1923-1938 yılları arasında görülen aksaklıklar giderilmeye çalışılmış ve bugünkü eğitim sistemimizin temeli atılmıştır. Eğitim ve Öğretim Alanında Cumhuriyet’ten Sonra Yapılan Yenilikler · İlköğretim Yasası ile ilköğretim parasız ve mecburi hale getirilmiştir. · Okullar yapılmış ve öğretmen okulları açılmıştır. · Orta öğretim teşvik edildi. · Mesleki ve teknik eğitim veren okullar açıldı. · Ülkenin ihtiyaç duyduğu alanlarda nitelikli insan yetiştirmek amacıyla üniversiteler açıldı. Türk Tarih Kurumu’nun Kurulması (15 Nisan 1931)TTK’nın Kurulmasının Sebepleri:1.Türk vatanının bütünlüğüne karşı girişilecek ter­tipleri tarihi kanıtlarla etkisiz hale getirmek.2.Türklerin üstün uygar kabiliyetini ve dünya mede­niyetine yaptığı hizmetleri gözler önüne ser­mek.3.Türk milletine atılan iftiraları cevaplandırmak.4.Türk Tarihinin derinliklerini araştırmak.5.Ortak tarih bilinci oluşturulacak6.Anadolu’nun eski halkını araştırmak. Açıklama: 1.Türk Tarih Kurumu’nun kurulması ulusçulukla ilgilidir.2.Osmanlı Devleti’nde Tanzimat Dönemi’ne kadar İslam Tarihi; Tanzimat Dönemi’nde Osmanlı Tarihi; II. Meşrutiyet Dönemi’nde ise Türk Tarihi ağırlıklı olarak okutuldu.3.1932’de Türk Tarih Tezi ortaya atıldı. Türk Dil Kurumu’nun Kurulması (12 Temmuz 1932)TDK’nın Kurulma Sebepleri:1.Türkçe’yi yabancı dillerin etkisinden kurtarmak.2.Türkçe’nin kökenlerini araştırmak.3.Türkçe’yi zenginleştirmek.4.Türkçe’yi ilim dili haline getirmek.5.Türkçe’yi halkın anlayacağı şekle getirmek.6.Dil çalışmalarını planlı hale getirmek7.Türkçe’nin zenginliğini ortaya koymak8.Türk dilini öz benliğine kavuşturmak.9.Konuşma dili, yazı dili ve ilim dili arasındaki farkları gidermek.10.Dildeki Osmanlıcılığı bitirmek11.Halk ile aydınlar arasında dil uzlaşması sağla­mak12.Resmi dil ile kamu dili arasındaki farkları gider­mek.Açıklamalar: 1.TDK’ nın kurulması ulusçuluk ile ilgilidir.2.1932’de Kamu Evleri açıldı. Toplumsal Yaşayışın Düzenlen­mesiTekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması (30 Kasım 1925)Önemi:1.Türk halkının bilime, akılcılığa ve laik düşünceye yönelmesi açısından önemli bir adım atıldı.2.Birlik beraberliğin sağlanması yönünde önemli bir adım atıldı.3.Türkiye’nin falcılar, şeyhler, dervişler ve büyü­cüler ülkesi olamayacağı ispatlandı.Açıklamalar: · Aynı gün şeyh, derviş, mürit gibi unvanların kul­lanılması ve kurumlarla ilgili elbiselerin giyilmesi ve muskacılık yasaklandı. · Türbeler kapatılırken Yavuz ve Fatih gibi Türk büyüklerinin türbelerinin kapatılmaması; Türk İnkılâbının tarihi kökleri koparmaya yönelik olma­dığını gösterdi. Kılık-Kıyafetin Düzenlenmesi (25 Kasım 1925)Sebepleri:1.Türk halkının görünümünü çağdaşlaştırmak 2.Ayrılık anlatım eden giysilerin giyimini durdur­mak.3.Çağdaşlaşmayı ve birliği sağlamak.Açıklamalar:1.Şapka devrimi Kastamonu’dan başlatılmıştır.2.Fes art kalmışlığın sebebi değil; anısıydı.3.Kadınların giyimi konusunda yasa çıkarılmayıp; bu vaziyet doğal haline bırakıldı.4.3 Arlık 1934’de çıkarılan bir kanunla din adamla­rının ibadet yerlerinin dışında dini kıyafet giymeleri yasaklandı. (Diyanet İşleri Başkanı, Patrik ve Ha­hambaşı bu kuralın dışında tutuldu.) Soyadı Kanununun Kabulü (21 Haziran 1934)Sebepleri: 1.Medeni Kanunun uygulanmasından doğan aksak­lıkları gidermek.2.Toplumda ayrılık anlatım eden lakapları kaldırarak birliği güçlendirmek.3.Eşitlik ilkesini güçlendirmek.Açıklamalar:1.Aynı gün ağa, hoca, molla, paşa ve bey gibi un­vanların kulla­nımı yasaklandı.2.Osmanlı’dan kalan madalyaların taşınması ya­saklandı.3.Meclis Mustafa Kemal’e Atatürk soyadını verdi ve bu soyadı başkalarının kullanmasını yasakladı. Ölçüler, Saat ve Takvimde Değişiklik (26 Aralık 1925) Sebepleri:1.Avrupa ile Türkiye arasındaki ilişkileri kolaylaş­tırmakAçıklama:1.Aynı gün Avrupa’nın saat ölçüsü kabul edildi.2.1931’de Avrupaî tarz ağırlık ve uzunluk ölçüleri kabul edildi.3.1935’de haftalık tatil Cuma’dan Pazara alındı.4.1928’de uluslararası rakamlar kabul edildi.5.Uzunluk ve ağırlık alanındaki değişiklikler ve hafta tatilinin değiştirilmesi Avrupa ile ticari ilişki­leri kolaylaştırmaya yöne­liktir. Kadın Haklarının Kabulü ve Kadının Toplumdaki YeriSosyal Haklar · Uygar Kanun’un kabulü ile kadın erkek eşitsizliği giderildi. · Türk kadını, resmî nikâh, boşanma, çocukların vesayeti, mirasta eşitlik, meslekte çalışma haklarına kavuştu. Siyasal Haklar · Kadınlara 3 Nisan 1930’da belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı; · 29 Ekim 1933’de muhtar seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı; · 5 Aralık 1934’de ise mebus seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı verildi. Kadınlara Siyasal Hakların Verilmesinin Önemi:1.Kadın, siyasal alanda erkeğe eşit hale geldi.2.Ulusal irade meclise tam olarak yansıdı.3.Milli Egemenlik ve Halkçılık pekişti.4.Türk kadını Avrupa ülkelerinde kadınlara veril­miş olan haklardan daha çok hakka sahip oldu. Not: 1935 seçimlerinde 18 kadın mebus meclise girmiştir. Ekonomik Alanda GelişmeMilli Ekonominin Kurulması 1 Mart 1922’de TBMM Ekonomi Çalışmaları­nın Başlıca Noktalarını Şöyle Belirlemiştir:1.Sanayii canlandırmak ve çağdaş araçlara sahip olmak2.Ormanları iyi hale getirmek3.Toplum menfaatini doğrudan ilgilendiren kuru­luşları ve iktisadi girişimleri gücümüz oranında devletleştirmek.4.Madenlerimizi işletmek ve bu alana yönelen ser­mayeyi himaye etmek5.Ekonomik bağımsızlığın korunabilmesi için büt­çeyi ekonomik yapı ile müsait tutmak İzmir İktisat Kongresi (17 Şubat-4 Mart 1923)Kongrenin Toplanma Sebepleri:1.Milli ekonominin amaçlarını ve amaçlara ulaş­mak için izlenecek yöntemi belirlemek2.Ekonomik bağımsızlığın yöntemini belirlemek3.Milli ekonominin temellerini atmak Kongrede Alınan Bazı Kararlar:1.Anonim şirketlerin kuruluşunu kolaylaştırmak2.Milli bankalar kurmak3.Demir yolları inşaatının hükümetçe bir programa bağlanması4.Sanayii teşvik etmek5.Yerli malının kullanımına önem vermek6.Teknik eleman yetiştirecek okullar açmak7.Sanayi mallarının gümrük vergileri ile korunması8.Ulaşım sorunlarının çözülmesi9.Tüketim mallarının üretimine öncelik vermek10.Yabancı kurumları millileştirmekAçıklamalar:1.Bağımsız iktisat için ilk adım Lozan’da kapi­tülasyonların kaldırılması ile atıldı.2.İzmir İktisat Kongresi bağımsız, liberal ve ulusal ekonomiyi benimsedi.3.1930’da Merkez Bankası’nın kurulması Türk para­sını yabancı sermayenin elinden kurtardı.4.İzmir İktisat Kongresinde Misak-ı İktisadi kabul edildi. Cumhuriyetin İlk Yıllarında Özel Girişimin, Desteklenmesine Rağmen, Beklenen Verimi Gös­terememesinin Sebepleri:1.Özel sermayenin yetersizliği2.Yetişmiş iş gücünün yetersizliği3.Deneyim ve bilgi eksikliği4.1929’da dünya ekonomik bunalımının çıkması Devletçi Ekonomiye Geçişin Sebepleri:1.Özel girişimin üzerine düşen görevi yerine geti­rememesi. Özel teşebbüsün desteklenmesi için 1924’de İş Bankası kuruldu. 1927’de Teşvik-i Sa­nayi Kanunu çıkarıldı.2.Devletin gelişebilmesi için zaman kaybetmeden büyük endüstri atılımlarının yapılmasının gerekmesi.1933 yılında I. Beş Yıllık Kalkınma Planı Hazır­landı. Önemi:1.İlk kere planlı iktisat dönemi başladı.2.Ekonomi devletçi (Karma Ekonomi: Büyük atılımları devlet yapsa da; özel teşebbüse de iş imkânı tanınır) bir özellik kazandı.3.İlk büyük atlımlar bu dönemde yapıldı.4.Toprak reformu tam olarak gerçekleştirilemedi.1937’de II. Beş Yıllık Endüstri Planı hazırlandıysa da; II. Dünya Savaşının başlamasından dolayı uy­gulanamadı. TarımTarımın Geliştirilmesi İçin Alınan Önlemler1.Aşar kaldırıldı (17 Şubat 1925)Açıklama:Vergi gelirlerinin @’ını oluşturan aşarın kaldı­rılması ilk bütçe açığını oluşturdu. TBMM’nin bu kararı tarıma verilen önemi gösterir. 2.Ziraat Bankası kuruldu.3.Kooperatifler kuruldu (1929).4.Yüksek Ziraat Enstitüsü kuruldu.5.Tohum ıslah istasyonları ve örnek çiftlikleri kuruldu.6.Toprak reformu için 1926’dan itibaren teşebbüs­ler yapıldı. Ticari Hayatın Düzenlenmesi 1.Lozan Antlaşması ile Kapitülasyonlar kaldırıldı.2.Ticareti koruyan kanunlar çıkarıldı.3.İş Bankası kuruldu (1924).4.1926’da çıkarılan Kabotaj Kanunu ile Türk de­nizlerinde yük ve yolcu taşıma işleri Türk gemicile­rine verildi. Sanayi ve Madencilik1.Milli sanayinin korunması ve gelişmesi için ka­pitülasyonlar kaldırıldı.2.Büyük yatırımlar devlet tarafından yapıldı.3.Özel teşebbüs desteklendi.4.1925’de Endüstri ve Maden Bankası kuruldu.5.28 Mayıs 1927’de Teşvik-i Endüstri Kanunu çıka­rıldı.6.Planlı Iktisat uygulanarak ilk büyük fabrikalar kuruldu.7.1933’de Sümer Bank kuruldu.8.1935’de Etibank ve MTA kuruldu.9.Kayseri, Ereğli, Nazilli, Malatya ve Bursa meri­nos dokuma fabrikaları; İzmit selüloz ve kâğıt; Beykoz ten ve kundura; Paşabahçe cam; Karabük demir-çelik fabrikaları açıldı. Not: Uşak Şeker Fabrikası, Teşvik-i Endüstri Ka­nunu sonucunda kurulmuştur. Bayındırlık Alanında Gelişme1.1927’de Devlet Demir Yolları Genel Müdürlüğü kuruldu.2.1933’de Ulusal Hava Ulaştırma Teşkilatı kuruldu.3.1923’de Türkiye Seyrüsefâin İdaresi kuruldu. Sağlık ve Tıp Alanında Gelişme1.Sağlık bakanlığı kuruldu.2.1923’te sağlık hizmetleri ülke genelinde yaygınlaştırıldı.3.Ankara, İstanbul, Sivas, Erzurum, Trabzon ve Diyarbakır’da örnek hastaneler yapıldı. 4.1930’da genel Hıfzıssıhha kanunu çıkarıldı. Bulaşıcı hastalıklara karşı mücadele edildi.