Oniki Ada

[BuraK]

Oniki Ada Oniki ada kavramının kökeni Oniki ada ismini Osmanlı Devleti’nın gayr-i müslim bölgelerde uyguladığı yönetim şeklinden almıştır. 12’li denen bu sisteme göre her on ev birer temsilci çıkarır bu temsilcilerde aralarından bölgeyi yönetecek "12 kişilik bir yaşlı heyeti" seçerdi. Türkçe "Oniki Ada" ismi ilk önce Yunanca'ya daha sonra birebir çevirilerek diğer batı dillerine girmiştir. Osmanlılarda ise; önceleri "Ege Adaları" denilmiş sonra ise Cezayir-i Bahr-i Sefid (Akdeniz Adaları)" ve "Cezair-i isna aşer" denilmiştir. Daha sonra yönetim vilayeti olan Akdeniz Adaları Sisam ve Sakız adası gibi Oniki Ada'nın dışında kalan adaları da içine almaktaydı. Oniki Ada kelimesi sadece on iki tane adayı hatırlatmasına rağmen; bu ad güney Ege'de ada görünümündeki çok sayıda adalar grubunu işaret etmekte ve güney Ege kıyılarındaki irili ufaklı 20'den çok adayı anlatım etmektedir. Bunlara "Güney Sporat adaları" "Güney Sporatlar" denilmektedir. Ayrıca her adanın ismi vardır. Adaların isimlerinin çoğu Yunanca'dır. Türkler bu adların bazılarını Türkçe'nin hançeresine uydurmuş bazılarına ise Türkçe isimler vermişlerdir. Rodos ismi olduğu gibi kalmış; KasosKaşot olmuş; Karpethos Kerpe; Aliminya Limoniye; Simi Sömbeki; Tilos İlyaki; Nisiros İncirli; Mandraki Yalı; Kos İstanköy; AstropalyaKoçbaba; Kalimnos Kilimli; Kharki Herke olmuş; Patmos Meis Chalke Lipos Leros ise olduğu gibi söylenmiştir. Britannica Ansiklopedisinde "Oniki Ada isminin Türklerin bu adaların idaresinde uygulamış oldukları özel bir sistemden gelmekte" olduğu belirtilmektedir. Osmanlılar adaların yönetiminde "12 üyeli yerel meclis" sistemini uygulamışlardır. Dolayısıyla "Oniki Ada" isminin bu sistemle ilgili olarak ortaya çıktığını söylemek yanlış olmayacaktır. Yunanca'daki (Dodecanesos) ifadesi zamanla Batı dillerine geçmiş yerleşmiş ve oradan da Türkçe'ye çevrilerek bizde de "Oniki Ada" olarak kullanılmaya başlanmıştır. "Oniki Ada" denilen adalar grubunda isminin çağrıştırdığı gibi 12 tane ada yoktur. Sadece büyük olanları sayarsanız 14 ada büyüklü küçüklü hepsini sayarsanız 20'den çok ada ve adacık vardır. Buradaki 12 sayısı adaların sayısı değil "12 üyeli meclisle yönetilen adalar 12'li adalar" anlamında olmalıdır. Avrupa kaynaklarında ise söz konusu adalar grubu için "Güney Sporatlar Adaları" veya "Güney Sporatlar" ifadeleri kullanılmıştır. Ada sayısı da 12'yi çok geçtiğinden "Oniki Ada" (Dodecanesos) isminin bilimsel bir değer taşımadığı ortadadır(3). "Oniki Ada" tabiri Yunanlılar tarafından Balkan Savaşı öncesinde adaların İtalyanlar tarafından işgalinden sonra kullanılmıştır. Oniki Adalar Tarihi Antik Çağda Yunan dünyasının bir parçası olan adalardan özellikle Rodos ve Kos (İstanköy) köklü tarihleriyle öne çıkarlar. Helenistik dönemde ve Roma döneminde siyasal ya da coğrafi bir ünite oluşturmayan adalar Bizans yönetimi altında Kyklad Adalarını'da içine saha Dhodhekanisos Theması olarak düzenlendi. Bunu izleyen Osmanlı yönetimi sırasında Rodos ve Kos dışındaki adalara belirli ayrıcalıklar tanındı. Başlangıçta yönetim açısından Midilli sancakbeyliği içinde içinde yer saha adalar daha sonra Kaptanpaşa Eyaleti'ne 1867'de de Cezair-i Bahr-i Sefid Eyaletine bağlandı. Bu düzenleme İtalyan kuvvetlerinin Trablusgarp Savaşı sırasında adaların büyük bölümünü ele geçirmesine (Mayıs 1912) değin sürdü. Aynı dönemde İkaria Yunan kuvvetlerinin eline geçerken Meis Osmanlıların elinde kaldı. I. Dünya Savaşı sonrasında Sevr Antlaşmasıyla Oniki Ada ve Meis İtalya'ya bırakıldı. Lozan Antlaşması'nda da Oniki Ada'nın İtalyan yönetiminde kalması onaylandı.II. Dünya Savaşında İtalya'nın 1943'te teslim olmasından sonra İngilizlerin adaları alma girişimleri başarısızlığa uğradı. Denetimi ele geçirmiş olan Alman birlikleri ancak Mayıs 1945'te adalardan çıkarılabildi. Adalar Paris Antlaşmasıyla 1947'de resmen Yunanistan'ın yönetimine geçti.