KPSS Öğrenme Psikolojisi Konu Özeti

[Lucas]

KPSS Öğrenme Psikolojisi Konu Özeti Bu bölüm sözel olmayan öğrenmenin en esas ilkelerini, yani gerek insan gerek hayvan öğrenmesi için geçerli olan ilkeleri incelemektedir.Öğrenme yollarımız üç başlık altında toplanabilir;klasik koşullanma , edimsel koşullanma ve bilişsel öğrenme . Ancak, bunlara ait bölümlere girmeden önce, öğrenme konusunda anlatılması gereken birkaç umumi nokta vardır. Bunlardan ilki öğrenmenin tanımıdır. ÖĞRENME:Öğrenme, yine ya da yaşantı sonucu davranışta meydana gelen oldukça devamlı bir değişiklik olarak tanımlanabilir. Bu tanımda üç önemli öğe vardır:1- Öğrenme davranışta bir değişikliktir. Bu değişiklik iyiye doğru olabileceği gibi kötüye doğru da olabilir.2- Yine ya da yaşantı sonucu meydana gelen bir değişikliktir; büyüme, olgunlaşma ya da sakatlanma sonucu meydana gelen değişiklikler öğrenme değildir.3- Öğrenme adını alabilmesi için değişikliğin oldukça devamlı olması gerekir; hayli uzun bir süre devam etmelidir. Bu ifade; güdü, yorgunluk, fizyolojik ahenk gibi kaynaklara bağlı değişiklikleri tanımın dışında bırakmaktadır. ÖĞRENMENİN ÖZELLİKLERİ 1. Davranışta gözlenebilir bir değişme olması2. Davranıştaki değişmenin nispeten sürekli olması3. Davranıştaki değişmenin yaşantı sonucunda olması4. Davranıştaki değişmenin yorgunluk,hastalık, ilaç alma vb. etkenlerle geçici bir biçimde meydana gelmemesi.5. Davranıştaki değişmenin sadece büyüme sonucunda oluşmaması GENEL UYARILMIŞLIK HALİ VE GÜDÜÖğrenme için önemli koşullardan biri umumi uyarılmışlık halidir.Öğrenebilmesi için bir organizmanın umumi uyarılmışlık halinde olması gerekir; ancak çok çok uyarılmış da olmamalıdır. Eğer bir organizma çok zayıf bir umumi uyarılmışlık durumunda ise, örneğin uykuda ise, öğrenemez. Her ne kadar uykuda bir miktar öğrenme olabileceği ileri sürülmüşse de söz konusu miktar o kadar azdır ki gerçekten var olup olmadığı tartışmaya açıktır. Öğrenmenin verimli olabilmesi için deneğin tamamen uyanık ve tetikte olması gerekir. Belli bir noktaya kadar, umumi uyarılmışlık hali ne kadar yüksekse öğrenme de o kadar iyi olur. O noktadan sonra, yani organizma aşırı derecede uyarılmış ise, çoğu öğrenme biçimleri yavaşlar. Şu halde umumi uyarılmışlık ile öğrenme arasındaki bağlantı aksi U biçiminde bir eğridir. Bir noktaya kadar, umumi uyarılmışlık halinin artmasıyla öğrenme daha iyi olur, ama o noktadan sonra git tikçe kötüleşir. Yüksek derecede uyarılmışlık, aşırı kaygı ya da şiddetli heyecan haline geldiğinde, öğrenme ağırbaşlı şekilde engellenir. Örneğin bir fareyi, köpeği ya da başka bir hayvanı kaçınmaya koşullayan deneyici, elektrik şokunu çok güçlü yapmamaya dikkat etmelidir. Hayvanı durumda tutan ve şoktan kaçmak ya da kaçınmak için yeterli güdüyü sağlayabilen zayıf şoklar kullanmak en müsait davranıştır. Çok güçlü bir şok hayvanı o kadar heyecanlandırır ki kafesin içinde oraya buraya sıçramaktan uyarı işaretine dikkat bile edemez. Bu vaziyet öğrenmeyi öylesine yavaşlatır ki çoğu kez hayvan istenileni hiç öğrenemez. Sınavlara hazırlanan öğrenciler de kendilerini aynı durumda hissedebilirler. Çalışmayı çok geciktirirlerse kendilerini öyle bir panik durumunda bulabilirler ki, orta derecedeki umumi uyarılmışlık durumunda kolayca öğrenebilecekleri bir şeyi, dikkatlerini toplayıp öğrenemezler. Bazı öğrencilerin sınav sırasında yaşadıkları tutulma durumu da eş bir olaydır. Ancak bu durumda söz konusu olan, öğrenmeden çok, öğrenilmiş olanı hatırlama sorunudur. Çok yüksek bir umumi uyarılmışlık düzeyinin etkisi, mektep başarısını düşürme biçiminde olur.Çoğu öğrenme durumlarında, denek sadece umumi uyarılmışlık halinde değil ayrıca güdülenmiş de olmalıdır. Umumi uyarılmışlık hali ile güdü arasındaki dairesel bir bağlantı vardır. Umumi uyarılmışlık halinde olan bir denek, ses, koku, çevredeki yeni nesneler gibi dış uyarıcılarla kolayca güdülenir. Bu uyarıcılar denekte meraka ve araştırıcı davranmalara yol açar. Diğer taraftan, açlık, susuzluk gibi içsel bir güdüsü olan denek de, bu güdünün etkisiyle umumi uyarılmışlık haline gelerek etkinlik göstermeye ve çevreyi araştırmaya yönelir. Güdü önemlidir, çünkü organizmayı, ödüllendirilmesine imkan sağlayan belirli ya da umumi bazı davranımlar yapmaya yöneltir. Diyelim ki bir anne, biraz susamış olan küçük oğluna, kendisine bir bardak su gösterildiğinde "su demesini öğretmek istiyor. Bunu gerçekleştirmenin bir yolu, çocuk öğrenmeye hazır duruma geldiğinde annenin bardağı göstererek "su" demesidir. Çocuk kelimeyi tekrarlarsa kendisine ödül olarak bir yudum su verilir. Eğer çocuk güdülüyse birçok şeyi dener. Bardağı yakalamaya çalışabilir, ağlayabilir, başını sallayabilir, annesine dilini çıkarabilir, ya da "su" kelimesini taklit edebilir ki bu doğru davranım olur. Eğer çocuk güdü-lü değilse, yani bu örnekteki gibi susamamış-sa bu davranışların yapılma olasılığı zayıflar, öyle ki çocuk doğru davranışı yapmaz, dolayısıyla da davranışı öğrenme olanağına sahip olmaz. Şu halde güdü, öğrenme için son radde önemli bir koşuldur; çünkü deneği umumi uyarılmışlık haline getirmekte ve çevrenin farkına vararak çeşitli davranımlar yapmasını sağlamaktadır. Bu durumda müsait bir davranım yapılınca da onu ödüllendirmek mümkün olmaktadır.Öğrenmeyle ilgili diğer bir önemli nokta şudur: Bir organizmaya ancak genetik donanımının elverdiği davranışları öğretebiliriz. Diğer bir deyişle, her organizma türü bazı davranışları yapmak üzere hazırlanmıştır; ama diğer bazıdavranışları yapmaya hazırlıklı değildir.Örneğin bir kediye ya da insana uçmayı öğretemeyiz, çünkü her ikisi de uçmak için lüzumlu yapıya sahip değildir. Şempanzeye konuşma öğretemeyiz; çünkü konuşma için lüzumlu türe özgü hazırlık, yalnızca insanların beyninde vardır. Her köpeğe av köpekliği öğretilemez, çünkü bazılarının yapıları buna müsait değildir. Buna karşılık, av köpeği olarak üretilmiş köpeklere bu davranışlar kolayca öğretilebilir. Diğer ilginç bir örnek de "The Misbehavior of Organisms" adlı makalede (Breland ve Breland, 1961) söz konusu edilen örnektir. Breland'lar ticari amaçla, örneğin büyük mağazalar ya da televizyon reklamları için devamlı olarak hayvan eğitmektedirler. Bir keresinde, yine bir reklam için, rakun denen bir hayvana, belli bir yerden alacağı bozuk paraları küçük bir kutuya 'banka'ya atmayı öğretmek istemişlerdir. Bu hayvanlar genellikle beceri kazanmaya çok yatkındırlar; ancak söz konusu durumdaki rakun eğiticilerine hayli güçlük çıkarmıştır. Eğiticiler her zamanki gibi yine hayvana müsait davranış için yiyecek biçiminde ödül vermekle işe başlamışlardır. Beklentilerine müsait olarak hayvanın ilk parayı alması çok basit olmuştur. Ancak sıra bu parayı kutuya atmaya gelince işler aniden güçleşmiştir. Rakun bozuk parayı küçük bir yiyecek parçası yerine koyarak, tıpkı yiyecekleri yaptığı gibi parayı da kutunun kenarına sürtüp sürtüp sonra art çekerek sımsıkı tutmaya ve bu işlemi tekrarlamaya başlamıştır. Hayvanın, sonunda parayı kutuya atıp ödüllendirilmesi için hayli vakit gerekmiştir.Ancak, deneyciler duruma ikinci bir nakit daha ekleyince işler büsbütün karışmıştır. Ra-kunun şimdi oynayacak iki nesnesi olmuştur ve hayvan bunları cimrice bir tavırla sımsıkı tutarak birbirine sürtmeye başlamıştır. Deneycilerin söylediklerine göre bu davranış kimi dakikalarca sürmüştür. Tabii rakunun bu davranışı amaca pek müsait olmamıştır; çünkü rekreklamın amacı parayı bankaya koymanın ne kadar basit olduğunu göstermektir. Böylece, ra-kunları "banka'ya nakit yatırmak üzere yetiştirme projesi bir kenara bırakılmıştır; çünkü türe-özgü davranış istenilen davranışın öğrenilmesini engellemiştir. KISACA:Öğrenme, yine ya da yaşantı sonucu davranışta meydana gelen oldukça devamlı bir değişikliktir. Her ne kadar öğrenmenin yer aldığını ancak icraya (performansa) bakarak anlayabilirsek de öğrenmeyle icrayı birbirinden ayırt etmek çok önemlidir. Öğrenmenin yer alabilmesi için umumi uyarılmışlık hali ve güdü gereklidir; ama çok yüksek bir umumi uyarılmışlık hali kimi öğrenmeyi güçleştirir. Her canlı türü belli davranış gizil-güçleriyle donanımlıdır ve canlılara ancak bu gizilgüçlerin sınırları içinde olan davranışlar öğretilebilir Birbirinden farklı birçok öğrenme durumu vardır; bunların her birinin de öğrenmeyi meydana getirme tarzı, tarihçesi ve terimleri birbirinden farklıdır. Bu öğrenme çeşitlerinden üçü, klasik koşullanma, edimsel koşullanma ve bilişsel öğrenmedir. Bu üç öğrenme çeşidinin dışındada öğrenme çeşitleri vardır: Motor öğrenme, taklit yoluyla öğrenme, sosyal öğrenme, kavrayarak öğrenme gibi. Alıntı