Kpss Coğrafya Türkiye’de Karstik Şekiller

[Lucas]

Kpss Coğrafya Türkiye’de Karstik Şekiller Türkiye’de Karstik Şekiller Karstik şekiller suların etkisiyle çözünebilen kayaçların üzerinde meydana gelen şekillerdir. Kalker (kireç taşı), Alçıtaşı (alçıtaşı), dolomit, mermer gibi çeşitleri bulunur.Bu kayaçlar diğer kayaç tiplerine oranla su tarafından daha basit aşındırılır. Ülkemizde karstik şekil denildiğinde akla derhal kalker gelir. Ülkemizde oldukça yoğun olan bu taşın görülme oranı fazladır. Karstik kayaçları eriten aslında saf suyun aşındırma gücü değil, karbondioksitli suların eritme gücüdür. Bu sular asit niteliği kazandığından mermer, dolomit, alçıtaşı gibi kayaçları kolayca eriterek üzerlerinde farklı şekillerin olmasını sağlar.Karstik şekillerin oluşumunda; kayaçların yapıları, iklim, zaman, eğim ve tektonik hareketler etkili olmaktadır. Kayatuzu ve alçıtaşı basit eridiği için üzerinde oluşan şekiller genellikle kalıcı değildir. Ülkemizde kalker üzerine oluşmuş şekiller genellikle Akdeniz bölgesinde, alçıtaşı üzerinde oluşmuş şekillere ise Erzincan, Çankırı ve Sivas çevresinde rastlanır. Ayrıca Batı Karadeniz, Güney Marmara ve Ege Bölgesinde de karstik arazilere rastlanır. Karstik arazilerde çözünme sonucu çeşitli şekiller oluşur. Bunlar; Lapyalar: Karstik arazide, yağışları sonucu yeryüzünde oluşan birkaç santim çapındaki kanalcıklardır. Toroslarda yaygın olarak görülür. Dolin ve Uvala: Lapyalar zamanla genişleyip birleşerek derinlikleri birkaç metre, çapları ise birkaç yüz metreyi bulan dolinleri oluşturur. Düz alanlarda oluşan dolinler ise gelişerek daha büyük hale gelir ve uvalaları oluşturur. Polye: uvalaların birleşmesiyle oluşan karstik oluşum şeklidir. Polyelerin oluşumunda karstik çözünmenin yanında tektonik çökmelerde etkilidir. Obruk: Karstik aşınımın çok olduğu bölgelerde mağara tavanlarının çökmesi ve bazılarına su dolması ile oluşurlar. Baca veya kuyu görünümümdedirler. Bazılarının tabanları kuru bazılarının tabanları ise sular birikmiş ve obruk gölleri oluşmuştur. Mağara: Yer Altı sularının karstik araziyi akış yönünde aşındırması sonucu oluşur. Oluşan bu boşluklara galeri yada mağara adı verilir. Alanya’da Damlataş ve Dim, Mersin Narlıkuyu, Antalya’da Karain, Burdur İnsuyu ve Kızılin mağaraları örnek gösterilebilir. Düden (suyu yutan, su çıkaran): Karstik arazideki suyun yer altına daldığı kuyulara veya yer altına devam eden akarsuyun yüzeye yine çıktığı yere düden denir. Antalya’da Düden şelalesi bu şekilde oluşmuştur. Karstik arazilerde birikme sonucu oluşan şekiller ise şunlardır; Traverten: Karstik arazideki suların içerisindeki kireç suyun akış doğrultusunda basamaklar halinde çöker. Oluşan bu şekillere traverten denir. Bakınız Pamukkale travertenleri. Sarkıt, Dikit ve Sütunlar: Mağara tavanından damlayan suyun içinde erimiş haldeki kirecin tavanda birikmesine sarkıt, zeminde birikmesiyle dikit, ikisinin zamanla birleşmesiyle sütun oluşur.