Roma Hukuku Terimleri A'dan Z'ye A verbis legis non est recedendum - Kanunun lafzından uzaklaşılmamalıdır Abrogata lege abrogante non reviviscit lex abrogata - Bir yasa ilga edildikten sonra önceki yasa kendiliğinden yürürlüğe girmez Absoluta sententia expositore non indiget - Mükemmel ve mutlak bir hüküm yorumcu gerektirmez Actori incumbit onus probandi - İspat yükü davacıya aittir Ad quaestionem facti non respondent iudices; ad quaestionem legis non respondent iuratores - Hakimler vakıalara ilişkin meselelere yanıt vermez; yeminliler - bilirkişilerjüri - hukuki meselelere yanıt vermez Ames iudicio non amore iudices - Hüküm sevgi ile verilmeli ama sevgiden hareketle verilmemelidir Argumenta non sunt numeranda sed ponderanda - Deliller sayılmaz tartılır Benignus leges interpretandae sunt quo voluntas earum conservetur - Kanunlar amaçlarına müsait olarak yorumlanmalıdır Bonis nocet qui malis parcit - Kötüleri affeden iyilere ziyan verir Casus fortuitus a mora excusat - Beklenmedik hal temerrüdü mazur gösterir Cessante ratione legis cessat lex ipsa - Bir kanunun amacı ortadan kalkarsa yasa da kalkmalıdır Confessio est regina probationum - İkrar delillerin kraliçesidir Consanguinei düorum concumbentium non sunt affines - Eşlerin akrabaları olan dünürler arasında hısımlık olmaz Consuetudo est optima legum interpres - Uygulama kanunun en iyi yorumcusudur Contractus ex conventione legem accipere dinoscuntur - Tarafların üzerinde mutabık kaldığı hususlar yasa gibidir Conventio est lex - Anlaşma kanundur Conventio privatorum non potest publico iuri - Halk hukuku tarafların anlaşması ile değiştirilemez De internis non iudicat praetor - Hakim içte olan (niyet) ile uğraşmaz Delicta parentium liberis non nocent - Ana babanın suçu çocuklarına ziyan vermez Docendo discimus - Öğretirken öğreniyoruz Dura lex sed lex - Yasa serttir ama kanundur Eius est interpretari leges cuius est condere - Kanunu koyan yorumlamaya da yetkilidir Error calculi non nocet - Hesap hatası ziyan vermez Error insyllaba non nocet - Yazı hatası ziyan vermez Etiam tacere est respondere - Susma dahi yanıt vermektir Facta per testes non pacta probantur - Tanıklarla anlaşmalar değil vakıalar kanıtlanır Familias consenvari publice interest - Ailelerin muhafazasında toplumun yararı vardır Feminae pro infirmitate sexus minus ausuras esse credentur - Cinsiyetlerinin zayıflığı nedeniyle kadınların cesaret edebileceklerinin daha az olduğuna inanılır Fiat iustitia nec pereat mundus - Dünyanın yıkılmaması için hak sağlanmalıdır Geminant peccatum quem delicti non pudet - Fiilinden utanmayanın suçu ağırlaşır Genera non pereunt - Neviler telef olmaz Generalia specialibus non derogant - Umumi olan özel olanı ilga etmez Generalibus specialia derogant - Özel olan umumi olanı ilga eder Graviore culpa graviore poena - Kusur ağırlaştıkça ceza da ağırlaşır Haec sunt praecepta iuris: Honeste vivere neminem laedere suum cuique tribuere - Hukukun emirleri şunlardır: Şerefli yaşamak kimseye ziyan vermemek herkese kendisinin olanı vermek In conventionibus contrahentium voluntas potius quam verba spectare placuit - Sözleşmelerde tarafların kullandığı kelimelerden çok iradelerine bakılmalıdır In dubio pro reo - Şüpheden sanık yararlanır In societatis contractibus fides exhuberat - Şirket akitlerinde sadakat esastır Infinita aestimatio est libertatis - Özgürlüğün değeri sonsuzdur Inter proximos fraus facile praesumitur - Yakın akrabalar arasında hile kolaylıkla yapılır Interest rei publicae ut sint finis litium - Davaların uyuşmazlıkların sona ermesinde halk yararı vardır Invitus procurationem suscipere nemo cogitur - Hiç kimse iradesi hilafına temsilcilik yapmaya zorlanamaz Is qui tacet non fatetur - Susan ikrar etmiş olmaz Iudex est lex loquens - Hakim konuşan kanundur Iudicia suum effectum habere debent - Mahkeme kararları etkili olmalı ve uygulanmalıdır Iura scripta sunt vigilantibus - Hukuk dikkatliler (uyanıklar) için yazılmıştır Iure suo uti nemo cogitur - Hiç kimse hakkını kullanmaya zorlanamaz Ius est ars boni et aequi - Hukuk iyi ve adil olanın sanatıdır Ius naturae bes immutabile - Tabii Hukuk değişmezdir Ius publicum privatorum pactis mutare non potest - Halk Hukuku kişilerin anlaşması ile değiştirilemez Ius respicit aequitatem - Hukukun hedefi adalettir Iustitiae dilatio est quaedem negatio - Geciken hak onun reddi demektir Leges ab omnibus intellegi debent - Kanunlar herkes tarafından anlaşılabilir olmalıdır Leges breves esse oportet quo facilius teneantur - Daha kolaylıkla uyulması için kanunların kısa olması lazımdır Leges posteriores priores contraris abrogant - Sonraki kanunlar önceki kanunları ilga eder Lex est dictamen rationis - Yasa aklın emridir Lex est ratio summa quae iubet quae sunt utilia et necessaria et contraria prohibet - Yasa en yüksek akıldır faydalı ve lüzumlu olanı emreder ve tersi olanı yasaklar Lex est quod populus iubet atque consistit - Yasa halkın emrettiği ve koyduğudur Lex iniusta non est lex - Adil olmayan yasa yasa değildir Lex iubeat non disputet - Yasa emreder tartışmaz Lex moneat priusquam feriat - Yasa cezalandırmadan önce uyarmalıdır Lex non prospicit non respicit - Yasa geriye değil ileriye yönelir Lex nova ad praeterita trahi nequit - Yeni yasa geçmişe etkili olmamalıdır Lex posterior derogat priori - Sonraki yasa öncekini yürürlükten kaldırır Lex semper intendit quod convenit rationi - Yasa daima aklın gereğini amaçlar Lex specialis derogat legi generali - Özel yasa umumi kanunu değiştirir Liberum corpus nullam recipit aestimationem - Hür bir kimsenin bedeni nakit ile değerlendirilemez Litorum usus publicus est - Kıyılar herkes tarafından kullanılabilir Male iure nostro uti non debemus - Hakkımızı kötüye kullanmamalıyız Mandatum morte dissolvitur - Vekalet ölümle sona erer Mare liberum - Açık deniz - Deniz herkese açıktır Mater semper certa est - Ana daima bellidir Minor in delictis maior habetur - Haksız fiillerde küçük yaştaki kimse büyük kabul edilir Mobilia non habent sequelas - Menkuller takip edilemezler; taşınır mallar üzerindeki haklar iyi niyetli kişiler tarafından iktisap edilince kaybedilirler Morbus est impedimentum legale - Hastalık kanuni bir engeldir Mutuus dissensus - Karşılıklı irade uyuşması ile sözleşmeye son verilmesi Ne bis in idem crimen iudicetur - Aynı suç dolayısıyla iki kere mahkumiyet kararı verilemez Necat iudex ultra petita partium - Hakim tarafların talepleri dışına çıkamaz Necessitas non habet legem - Zaruret yasa tanımaz Necessitas probandi incumbit illi qui agit - Ispat külfeti davacıya aittir Necessitas publica maior quam privata - Toplumun ihtiyacı ferdin ihtiyacından daha önemlidir Negabit frustra in medio prensus crimine - Suçüstü yakalanan kimse boşuna inkar edecektir Nemo bis punitur pro eodem delieto - Hiç kimse aynı suçtan dolayı iki kere cezalandırılmamalıdır Nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet - Hiç kimse sahip olduğu haktan fazlasını başkasına devredemez Nemo punitur pro alieno delieto - Hiç kimse başkasının işlediği suç için cezalandırılamaz Nemo tenetur se ipsum accusare (prodesse) - Hiç kimseden kendisini suçlaması beklenemez Nihil iniquis venali iustitia - Satın alınabilen adaletten daha kötü bir şey olamaz Nimium altercenda verit - Aşırı tartışma halinde gerçek kaybolur Non alienat qui dumtaxat omittit possessionem - Sadece zilyetliğinden vazgeçen kimse mülkiyeti elden çıkarmış olmaz Non bis in idem - Aynı konuda dava yine olmaz Non est resgula quin fallit - Yanıltmayan hukuk kuralı yoktur Non plus in accessione potest esse quam in principali obligatione - Ana borçtan fazlası fer'ide var olamaz Non servata forma corruit actus - Şekle uyulmamışsa muamele yıkılır Notorium non eget probatione - Herkesin bildiğini ispat gerekmez Nulla fortior probatio quam confessio partis - Taraf ikrarından daha güçlü kanıt yoktur Nulla mora sine petitione - Talep olmadan temerrüd olmaz Nulla poena sine lege - Yasa olmadan ceza olmaz Nulla societas in aeternum - Ebediyete kadar devam eden şirket olmaz Nullum crimen nulla poena sine lege - Kanunsuz suç kanunsuz ceza olmaz Omne promissum cadit in debitum - Her vaat borca dönüşür Omnes homines aequales sunt - Bütün insanlar eşittir Omnia praesumuntur legitime facta donec probetur contrarium - Aksi kanıtlanıncaya kadar her şeyin kanuni olduğu kabul edilir Omnis qui profitetur artem culpam levissimam praestat - Bir beceriyi iş edinmiş olan herkes en hafif ihtimalinden sorumludur Optime legum interpres rerum usus - Kanunların en iyi yorumlayıcısı uygulamalıdır Pacat dant leges contractui - Üzerinde anlaşılmış olan husus sözleşmenin kanunudur Pacta novissima servari oportet - En son kararlaştırılana uyulmalıdır Pacta privata iuri publico derogare possunt - Halk hukuku özel anlaşmalarla kaldırılamaz Pacta sunt servanda - Anlaşmalara uyulmalıdır Pactum de contrahendo - İleride sözleşmenin yapılacağına ilişkin anlaşma Par deliquentis et suasoris culpa est - Failin ve azmettirenin kusuru eşittir Pater semper incertus est - Babanın kim olduğu kati değildir Pectus facit iuris consultum - Hukukçunun kalbi olmalıdır Perfecta emptione periculum ad emptorem respicit - Alım satım tamam olunca hasar alıcıya geçer Periculum est emptoris - Hasar alıcıya aittir Petitori incumbit probatio - İspat külfeti davacınındır Poena constitur in emendationem hominum - Ceza insanların düzelmesi konulmuştur Poena corporalis maior qualibet poena pecuniaria - Bedeni ceza her türlü nakit cezasından daha ağırdır Poena debet commensurari delieto - Ceza ağ göre ölçülmelidir Poena ex delicto defuncti heres teneri non debet - Ölenin fiilinin cezası mirasçıya yükletilmemelidir Poena potius molliendae sunt quam asperandae - Cezalar ağırlaştırılmaktan daha çok hafifletilmelidir Poenalia non sunt extanda - Cezai meseleler genişletilmelidir Possessio non est iuris sed facti - Zilyetlik hukuka değil fiiliyata ilişkindir Possessor malae fidei ullo tempore non praescribit - Kötü niyetli zilyet herhangi bir zamanın geçmesiyle malik olmaz Praetor ıus dicere potest facere non potest - Hâkim hukuku söyleyebilir ama yaratamaz Princeps legibus solutus - Hükümdar kanunlarla bağlı değildir Principale trahit acessionem - Teferruat asla tabidir Prior tempore potior iure - Zaman itibarıyla önce gelen hakta kuvvetlidir Probare debet qui dicit non qui negat - İspat yükümlülüğü inkâr edene değil iddia edene aittir Probatio incumbit ei qui dicit - İspat iddia edene aittir Probatio onus petitoris commodum posseroris - İspat davacının külfeti zilyedin nimetidir Propter necessitatem illicitum efficitur - Zaruret halinde caiz olmayana müsaade edilir Prout quidque contractum est ita et solvi debet - Akdedilen hukuki işlem yapıldığı şekilde ortadan kaldırılmalıdır Punitur he peccetur - Ceza suç işlenmemesi için verilir Punitur quia pecceatum est - Suç işlendiği için ceza verilir Quae ad unum finem locuta sunt non debent ad alium detorqueri - Belli bir nedenle söylenmiş olan başka bir yöne çekilmemelidir Quae communi legi derogant stricte interpretantur - Umumi bir kanunu değiştiren husus dar yorumlanmalıdır Quae publice fiunt nulli licet ignorare - Aleni olanı bilmediğini kimse öne süremez Quae simulate geruntur pro infectis habentur - Görünüşte yapılan yapılmamış addolunur Quae sine culpa accidunt a nullo praestantur - Kusur olmadan vuku bulandan kime mesul olmaz Qui expicit probare debet quod excipitur - İtiraz eden itirazını ispatla yükümlüdür Qui partem debiti sine protestatione solvit totum debitum agnoscere videtur - Borcun bir bölümünü herhangi bir çekince olmadan ödeyen kimse borcun tamamını kabul etmiş sayılır Qui possidet dominus esse praesumitur - Zilyet olanın malik olduğu karinedir Qui sciens solvit indebitum donandi consilio id videtur fecisse - Bilerek borçlu olmadığını ifa eden kimsenin bağışlama düşüncesiyle devinim ettiği kabul edilir Qui tacet consentire videtur ubi loqui potuit et debuit - Konuşabileceği ve konuşmaya zorunlu olduğu halde susan kimse kabul etmiş sayılır Quidquid est in territorio est de territorio - Ülkede olan her şey ülkenin kanunlarına göre değerlendirilir Quidquid necessitas cogit defendit - Zaruret zorlamışsa bu savunma olarak ileri sürülür Quidquid plantatur solo solo cedit - Toprağa dikilenler toprağa tabi olur Quilibet praesumitur bonus usque dum probetur contrarium - Aksi ispat edilinceye kadar bir kimsenin iyi niyetli olduğu karinedir Quilibet rei suae legem dicere potest - Herkes kendi malının kaderini kendisi belirleyebilir Quisque potest renuntiare iuri suo - Bir kimse hakkından vazgeçebilir Quivis bonus praesumitur - İyi niyet karinedir Ratio legis est anima legis - Kanunun mantığı kanunun ruhudur Refertur ad universos quod publice fit per maiorem partem - Kamuyu ilgilendiren meselelerde çoğunluğun kabul ettiği herkesi bağlar Res ficsi usucapi non potest - Hazinenin malı zamanaşımıyla iktisap edilemez Res inter alios acta alteri non nocet - İki kişi arasında görülmüş dava başkasına ziyan vermez Res inter alios iudiacata alii non praeiudicat - İki kişi arasında karara bağlanan sorun başkalarını etkilemez Res iudicata alii non nocet - Hükümler başkalarına ziyan vermez; hükümle ancak taraflar bağlanır Res iudicata ius facit inter partes - Kati hüküm taraflar arasındaki hukuku yaratır Res iudicata pro veritate accipitur - Kati hüküm adli gerçek kabul edilir Kati hüküm hakikat kabul edilir Res nullius occupanti cedit - Sahipsiz mal ibraz edenindir Rex non potest peccare - Kral suç işleyemez Rex regnat sed non gubernat - Kral yönetim etmez hükmeder Riparum usus publicus est - Kıyılar herkes tarafından kullanılabilir Scriptura privata non scribente nihil probat se ipsa - Resmi belgeler düzenledikleri hususu ispat etmiş sayılır Semel absolutus semper absolutus - Bir kere beraat eden ebediyen beraat etmiş olur Sentenia interlocutoria revocari potest definitiva non potest - Bir ara karar art alınabilir ama nihai karar art alınamaz Si vis pacem nakit bellum - Barış istiyorsan savaşa hazır olmalısın Silent leges inter arma - Silahların konuştuğu yerde kanunlar susar Societas cum contrahitur tam lucri quam damni communio initur - Bir şirket kurulduğunda kazanç ve ziyan ortak olur Societas delinquere non potest - Bir ortaklık suç işleyemez Sola cogitatio furti faciendi non facit furtum - Sadece hırsızlığı düşünmek kişiyi hırsız yapmaz Solutionem adseveranti probationis onus incumbit - İfayı iddia eden ispat külfeti altındadır Specilia geralibus derogant non generalia specialibus - Özel hükümler umumi hükümleri kaldırır umumi hükümler özel hükümleri kaldırmaz Statim debetur quod sine die debetur - Vade olmadan borçlanılmış olan hemen borçlanılmıştır Stultis non succurritur - Aptallara yardım edilmez Subscribens consentiresubscriptis censetur - İmzalayanın imzaladığını kabul ettiği düşünülür Tempora mutantur et nos mutamur in illis - Zamanlar değişir ve biz de değişiriz Testes non numerantur sed penderantur - Tanıkların sayısı değil ağırlığı önemlidir Testibus non testimoniis creditur - Beyanlarına değil tanıklara inanılır Tutor loco parentis habetur - Vasi ana babanın yerini tutar Tutor rem pupilli emere non potest - Vasi vesayeti altındaki küçüğün malını satın alamaz Ubi emelumentum ibi onus - Nerde fayda varsa orada külfet vardır hukuki işlemden yararlanan külfetlere de katlanmalıdır Ubi non est culpa ibi non est delictum - Kusur yoksa haksız eylem (suç) de yoktur Ubi societas ibi ius - Nerede cemiyet varsa orada hukuk vardır Ubi te invenio ibi te iudico - Seni bulduğum yerde dava ederim Utile non debet per inutile vitiari - Geçerli olan geçersiz olan ile hükümden düşmez hükümsüzlük kısmi olabilir Utilitas publica privatae praeferri debet - Halk yararı ferdi yarara tercih edilmelidir Verba contractus sunt leges contractus - Bir sözleşmede kullanılan sözler kanundur Verbis legis tenaciter inhaerendum - Kanunun lafzına ısrarla bağlı kalınmalıdır Victus victori in expensis est condemnandus - Davayı kaybeden masrafları kazanana ödemeye mahkum edilmelidir Vim vi repelllere licet - Kuvveti kuvvetle def etmek caizdir Vox audita perit littera scripta manent - Duyulmuş söz uçar yazılmış harfler kalır Vulgo quaesitus matrem sequitur - Evlilik dışı çocuğun durumu anaya tabidir