Anayasa Ders Notları Maddelerle Özet Devletin esas yapısını, yönetim biçimini, devlet organlarının birbiriyle olan ilişkilerini, kişilerin esas hak ve özgürlüklerini düzenleyen esas kanuna “Anayasa” denir. Anayasa tüm kanunların temelidir. Yasalar anayasaya aykırı olamaz. Anayasaya aykırı olarak çıkarılan yasalar “Anayasa Mahkemesi” tarafından iptal edilir. 1921 ANAYASASI Ø Ulusal Egemenlik ilk kez dile getirilir.Ø Türk tarihinin en yumuşak anayasasıdır. Ø Yasama ve yürütme yetkisi mecliste toplandığı için Meclis hükümeti söz konusudur. Ø Meclisin bakanları her vakit değişebilir. Ø Bakanlar kurulunun meclise kullanabileceği hiçbir silahı yoktur. Ø Bakanlar teker teker meclis tarafından seçilir. Ø Devlet Başkanlığı müessesi yok. Ø Meclis hükümeti; yasama ve yürütme, yasamada birleşmiştir.Ø Mebus seçimlerini 2 yılda bir yapılmasını öngörmüştür.Ø Hangi ilin başkent olacağı karar verilmemiştir. 1924 ANAYASASI Ø Karma hükümet sistemi benimsenmiştir. Karma hükümet sistemi, meclis hükümet sistemi ile parlamenter hükümet sistemine geçiş arasındaki süreçtir. Ø Cumhuriyetin ilanı ile beraber kabine sistemi oluşmuştur. Ø Anayasa sertliği söz konusudur: Anayasanın değişikliği konusuna ilişkin prosedür ayrıntılı işlenmiş ve bazı şartlara bağlanmıştır. Kanunların anayasaya aykırı olamayacağı hüküm altına alınmıştır. Ama 1961 anayasasına kadar geçen sürede kanunların anayasaya uygunluğuna ilişkin bir yargısal kontrol mekanizması var olmadığından, anayasa ihlali sıkça görülmüştür. Ø Laiklik: Öncelikle 1928 yılında “Devletin dini İslam’dır” maddesi anayasadan çıkartılmış ve 1937 yılında da 6 Atatürk ilkesi anayasaya alınmıştır. Ø Halk Hürriyetleri: Doğal Hak ilkesi kabul görmüştür. Bu ilke ile hürriyetin tanımı yapılmış ve sınırı çizilmiştir. Kontrol mekanizmansın yokluğu dolayısıyla meclis tarafında sıkça çıkarılmıştır. Ø Çoğunlukçu demokrasi anlayışına sahiptir.Ø 1946 yılından itibaren çok partili siyasi yaşam kabul edilmiştir. Ø 1946 yılından itibaren tek dereceli seçim sistemi benimsenmiştir. Ø Parlamenter sistemin ayırıcı özelliği; yürütme organın, yasama organından kaynaklanması ve ona karşı mesul olması. 1961 ANAYASASI Ø Yasama yetkisi Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu olarak iki meclis arasında bölüşülmüştür. Parlamenter sistem uygulanmıştır.Ø Devlet Planlama Teşkilatı kuruldu (1960). Kalkınma ve yıllık planları hazırlar. Ø 27 Mayıs 1960 müdahalesiyle beraber geçici bir anayasa düzeni kurulmuş ve meclisin yetkileri ile donatılmış Ulusal Birlik Komitesi (MBK) oluşturulmuştur. MBK, Kurucu Meclisin askeri kanadını oluştururken Danışma Meclisi sivil kanadı oluşturuyordu. Bu komitenin kurduğu Kurucu Meclis anayasa ve seçim kanunlarını yapmakla görevlendirilmiştir. Kurucu Meclis üyelerinin bir bölümü iki dereceli seçimle seçilen üyelerden, bir bölümü siyasal partilerin kendi seçtikleri temsilcilerden, diğer bölümü de çeşitli kuruluşların (üniversiteler, barolar, yargı organları gibi) temsilcilerden oluşmuştur. Üyelerin bir bölümü de Devlet Başkanı ve Ulusal Birlik Komitesi tarafından seçilmişti. Ø Anayasanın üstünlüğü: Anayasanın 8. maddesi ile anayasaya aykırı kanunların çıkartılamayacağı, uygulanamayacağı belirtildikten sonra, Anayasanın yasama, yürütme ve yargı organları ile idareyi ve kişileri bağladığı belirtilerek Anayasanın üstünlüğü gerçekleştirilmiştir. Ayrıca kurulan yargısal kontrol mekanizması ile önemli bir güvence sistemi getirecek anayasanın üstünlüğü sağlanmaya çalışılmıştır. Anayasa Mahkemesi kurulmuştur. Ø Kuvvetler ayrılığı ilkesi: Yasa yapma yetkisi TBMM, yargı yetkisi Mahkemelere ve yürütme yetkisi Cumhurbaşkanı ve Bakanlar Kuruluna verilmiştir. Yargı erkinin bağımsızlığı ile pratik önem kazanmaktadır. Ø Devlet iktidarının paylaşımı: İki meclis sistemi getirilmiştir. Buna göre meclis yani yasama organı Millet Meclisi ve Cumhuriyet Senatosu olarak ikiye ayrılmıştır. Umumi yönetim içinde özerk yönetimle, kendi kendilerini yönetme yetkisine sahip kuruluşların yapılanmasına ruhsat vermektedir. Örneğin; üniversiteler ve radyo televizyon idarelerinin konumu bu kapsamdaydı. Ø Çoğulcu cemiyet yapısının geliştirilmesi: Siyasi partiler güvenceli bir hukuki statüye kavuşturulmuştur. Sendikalar hakkında düzenlemeler iş hukukun gelişimi ve demokratik esaslara uyumu açısından önemli sonuçlar doğurmuştur. Özerk statüye sahip halk kuruluşları kurulmuştur. Ø Esas hakların genişletilmesi ve güçlendirilmesi: Önceden ruhsat almaksızın toplantı ve yürüyüş yapma hakkı getirilmiştir. Esas hak ve hürriyetler, anayasanın sözüne ve ruhuna müsait olarak kanunla sınırlanabilir. Bu madde ile esas hak ve hürriyetlerin sınırlandırılması ağırlaştırılmıştır. 1961 anayasası ile esas hak ve hürriyetlerin sınırlanması, yargısal denetime doğal kılınacak önemli bir gelişme sağlanmıştır. Ø Sosyal devlet: Amaç sosyal adaleti, barışı ve toplumsal dengeyi sağlamaktır. Bu amaca ulaşmak için devlet aktif olarak ekonomik ve sosyal hayata müdahale ederek sosyal devlet anlayışını uygulamakla yükümlüdür. Ø Parlamenter sistem; yasama ve yürütmenin yumuşak bir şekilde ayrıldığı sistemdir. Yarı doğrudan demokrasilerde görülür. En önemli aracı referandum. Referandum, Anayasal değişikliklerin halk oyuna sunulmasıdır. 1961 ANAYASASININ UYGULANMASI 1961 anayasası @’a yakın bir muhalefetle kabul edilmiştir. Muhalefetin nedenleri: Ø 27 Mayıs hareketiyle iktidardan uzaklaştırılan Demokratik Parti taraftarlarının bu devinim sonucu hazırlanan 1961 Anayasanın haksız mücadelenin ürünü olduğunu düşünmeleri. Ø Anayasa hazırlanırken Demokrat Parti tabanın dışlanmasıdır. 1961 ANAYASASI 1971-1973 ARA REJİMLERİ DÜZENLEMELRİ Ø Yürütme güçlendirilmiştir. Bakanlar kuruluna KHK (Kanun Hükmünde Kararname) çıkarma yetkisi verilmiştir. Ø Esas haklarda sınırlamalar getirilmiştir. Doğal yargı yolu yerine kanuni yargı yolu getirilmiştir. Ø Yargısal denetimde sınırlamalar getirilmiştir. Anayasa mahkemesine iptal davası açma hakkına sahip taraflarda sınırlamalar getirilmiştir. Cumhurbaşkanı ve ana muhalefet partisidir. Anayasa mahkemesi Anayasa değişikliklerini ancak şekil yönünden denetleyebilir. Ø Askeri Yüksek İdari Mahkemesi kurularak asker kişilerle ilgili idari işlem ve eylemlerin denetimi Danıştay’ın görevinden çıkarılmıştır. Ø Ayrıca hakimlerin atanmalarında umumi yöntemden sapan Devlet Güvenlik Mahkemeleri kurulmuştur.Ø TRT’nin özerkliği kaldırılmış ve üniversitelerin özerkliği azaltılmıştır. Ø Vergi, resim, harçların muafiyet ve istisnaları ile oran ve hadlerine ilişkin hükümlerde değişiklik yapmaya Bakanlar Kurulu yetkili kılınmıştır. Ø Bu değişikliklerin yapılmasının ana nedeni, 1961 anayasasının devlet otoritesini zayıflattığı, devleti güçsüz kıldığı düşüncesinde yatmaktadır. 1982 ANAYASASI 12 Eylül 1980’de asker yönetime el koydu. Böylece ülke yönetimine ilişkin tüm görev ve yetkileri Ulusal Güvenlik Konseyi (MGK) yürütüldüğü geçici bir dönem başlamıştır. MGK’nın yetkileri: Ø MGK Başkanı Cumhurbaşkanın yetkilerine sahipti Ulusal Güvenlik Konseyi de Anayasanın Cumhuriyet Senatosuna ve TBMM’nin yetkilerine sahipti. Ø Konsey Anayasayı değiştirme yetkisine sahipti. Bu yetki ile Konsey Kurucu İktidar özelliğini taşımaktadır.Ø Konseyce yapılan işlemler, çıkarılan kanunlar hakkında Anayasaya aykırılıktan yargı yoluna başvurulamazdı. Ø Bakanlara halk personeli hakkında uygulanacak işlemler ve alınacak kararlar için yürütmenin durdurulması istemi ileri sürülemezdi. Ulusal Güvenlik Konseyi 1981 yılında Kurucu Meclis hakkında yasa ile yeni bir anayasa çalışmalarına başlamıştır. Bu kanuna göre Kurucu Meclisin görevleri: Ø Yeni anayasayı ve bu anayasanın halk oyuna sunuluşunu hazırlamak. Ø Siyasi partiler kanunu hazırlamak ve seçim kanunu hazırlamak. Ø TBMM kurulup göreve başlayıncaya kadar yasama yetkisine dayanarak, yasa koyma, değiştirme, kaldırma görevlerini yapma. Kurucu Meclis 2 kanattan oluşuyordu. Ulusal Güvenlik Konseyi (askeri kanat) Danışma Meclisi (sivil kanat). Danışma Meclisi, yasa tasarısı ve teklifleri ile Anayasa metnini hazırlayıp MGK’ya sunuyordu. MGK bu metinleri değiştirerek ya da tam olarak kabul edip Resmi Gazetede yayınlıyordu. Danışma Meclisi 120 40 üyeden oluşuyordu. 40 üye doğrudan MGK’ca seçiliyordu. 120 üye ise; her ilin Valileri kendi iline ait kontenjanın 3 katı kadar üyeyi MGK’ya bildiriyordu MGK da seçiyordu. 1982 Anayasası ve 1961 Anayasası Benzerlikleri: Ø Askeri müdahale ile oluşmuşlardır.Ø Anayasalar yürürlüğe girmeden önce halk oyuna sunulmuşlardır. Ø Her iki Anayasanın sivil kanadının yetkileri sınırlıydı. Bakanlar kurulunu kurma, düşürme yetkileri yoktu. Ø Her iki Anayasada bir askeri bir sivil kanadın oluşturduğu kurallar aracılığıyla yapılmıştır. Ø 1961 Anayasası Askeri kanat: Ulusal Birlik Komitesi, Sivil kanat: Temsilciler Kurulu. 1982 Anayasası Askeri kanat: Ulusal Güvenlik Komitesi, Sivil kanat: Danışma Meclisidir. 1982 Anayasası ve 1961 Anayasası Farklılıkları: Ø 1961 Anayasasında yer saha Sivil Kanat (Temsilciler Kurulu) daha temsili kalite taşırken. 1982 Anayasasında Sivil Kanat Danışma Meclisinin üyeleri atanmıştır.Ø CHP, CKMP 1961 Anayasanın hazırlanmasında rol alırken 1982 Anayasasında yani Danışma Meclisinde hiçbir siyasi parti yok. Danışma Meclisi daha bürokratik bir görevdedir. Ø Temsilciler Meclisi, Danışma Meclisinden daha yetkiliydi. Ø 1961 Anayasasında halk oylamasında ne olacağı belliyken (Anayasa kabul edilmez ise yeniden seçim yapılacak ve yeni Temsilciler Meclisi kurulacaktı). 1982 Anayasasında böyle bir hüküm yoktu. Ø 1961 Anayasasında siyasi partiler kamuoyu oluşturma açısından rol alırken. 1982 Anayasasında hiç bir muhalif harekete ruhsat verilmemiştir. Ø 1982 Anayasası halk oyuna sunulurken Cumhurbaşkanlığı seçimi de yapılmıştır. 1982 ANAYASASININ ÖZELLİKLERİ Ø Daha ayrıntıcıdır.Ø Geçiş dönemi öngörmüştür. Bir defaya mahsus olarak Cumhurbaşkanlığı seçimi halka yaptırılmıştır.Ø Katı ve serttir. Anayasa değişikliği Cumhurbaşkanlığı onayı şartı ilk kez getirilir.Ø Ulusal Güvenlik Konseyinin düzenlediği kanunların anayasaya aykırılığı iddia edilemez. 2001 değişiklikleriyle çıkarılmıştır. Ø Otoritenin ağırlığı artmıştır. Halk yararının, kişilerin yararından önce geldiği düşüncesi ve anarşi kaygıları sebebiyle hak ve hürriyetlerde sınırlamalara gidilmiştir. Güçlü devlet, otoriter yönetim kavramları ön plana çıkmıştır. Ø Yürütme organı güçlendirilmiştir. Cumhurbaşkanı makamı güçlendirilmiştir. Ø Siyasi karar alma mekanizmalarındaki tıkanıkları giderici hükümler getirilmiştir. Ø Daha az katılımcı bir demokrasi modelini benimsemiştir. Siyasi partilerin kadın ve gençlik kolu gibi ayrıcalık yaratan yan kuruluşları meydana getirme yasaklanmıştır. 1995 değişiklikleriyle hepsi çıkarılmıştır. Seçim dönemi 5 yıla çıkartılır. Hukuk Devleti Ø Yürütme işlemlerinin yargısal denetimi olması Ø Yasama işleminin yargısal denetime tabi olması Ø Kanuni yargıç güvencesi: Hiç kimse kanunen tabi olduğu mahkemeden başka bir mahkeme önüne çıkarılamaz. Ø Yargı bağımsızlığı Ø Kuvvetler ayrığının benimsenmesi ilkeleri geçerlidir. Sosyal Devlet Ø Herkese insan haysiyetine yakışır asgari bir yaşam düzeni sağlamalıdır. Ø Vergi adaleti. Ø Kamulaştırma ve devletleştirme. Ø Planlama. Ø Sosyal haklar. Anayasa değişiklikleriyle ilgili olarak: Ø Bazı hükümlerinin değiştirilmesinin tamamen yasaklanmasına. Anayasa değiştiren kanunların kabulü için özel yöntemler öngörülmüştür. Ø öneri ve kabul kafi sayısının kanunlarınkine göre daha yüksek olması. Ø Bazı durumlarda referanduma başvurulmasının mecburi olması. DEVLETİN TEMEL İLKELERİ Devletinin şeklinin Cumhuriyet olduğunu – Cumhuriyetin nitelikleri – Devletin bütünlüğünü, resmi dili, bayrağı, ulusal marşı ve başkenti belirtilir. Bu 3 maddeden sonra gelen 4. maddede ilk 3 maddenin değiştiremeyeceği, değiştirilmenin öneri dahi edilemeyeceği belirtilir. SEÇİMLER 1. Umumi Oy: 1924 yılında erkekler için umumi oy, 1934 yılında da kadınlara tanınmıştır. Sınırlamalar; 18 yaş ve seçmen kütüğüne kayıtlı olmak. Her vatandaşın, mebus veya mahalli yönetim seçimlerinde, yaş ve sezginlik dışında başka bir kalite aranmadan oy hakkına sahip olması. Sahip olunan servet, ödenen vergi miktarı, öğrenim durumu, cinsiyet gibi sınırlamalar olmaksızın, bütün vatandaşların oy hakkına sahip olmalarıdır. 2. Eşit Oy: Hiçbir kritere bakılmaksızın her seçmenin tek bir oya sahip olmasıdır. 3. Seçimlerin Serbestliği: 1982 anayasasında oy kullanmayanlara getirilen nakit cezası ile ihlal edilmiştir. 4. Tek Dereceli Seçim: Temsilciler seçmen tarafından doğrudan seçilirler. 1946 yılından itibaren uygulanmıştır. İki dereceli seçim sistemi uygulanması 1982 Anayasasına göre mümkün değildir.5. Oyun Gizliliği: 1950 seçimlerinde ilk kere uygulanmıştır. 6. Açık Sayım ve Döküm: Her şey açık yapılıyor. Sayım ve döküm ilk kez 1950 yılında yapıldı. 7. Seçimlerin Yargı Organlarının Yönetim ve Denetiminde Yapılması: Seçimlerde yargısal karar organı olarak Yüksek Seçim Kurulu (YSK) yetkilidir. Kararları kesindir. Bu ilke 1961 ve 1981 yıllarında yer almıştır. 8. Çok Partili Siyasi Hayat: Siyasi partiler önceden ruhsat almaksızın kurulurlar ve Anayasa, yasa hükümleri içinde faaliyetlerini sürdürürler. Vatandaşlar siyasi parti kurma ve usulüne göre partilere girme ve çıkmaz hakkına sahiptir. Siyasi partilere üye olma yaşı 18’dir. SİYASİ PARTİLERİN FAALİYETLERİNE GETİRİLEN SINIRLAMALAR 1. Amaçlarına ilişkin yasaklar: Cumhuriyet ve laiklikle çelişen partiler kurulamaz. 2. Örgütleme ve çalışmalarına ilişkin yasaklar: Yargıç ve savcılar, yüksek yargı organları mensupları, memur statüsündeki görevliler, işçi niteliği taşımayan halk görevlileri, silahlı kuvvetler mensupları, yüksek öğretim öncesi öğrenciler siyasi partilere üye olamazlar.3. Siyasi partiler ticari faaliyetlerinde bulunamazlar: Siyasi partilerin gelir ve giderleri amaçlarına müsait olması gerekir. Bu denetimi Anayasa Mahkemesi yapar. Dip Not: Siyasi partiler herhangi seçim çevresinden mebus çıkarabilmesi için; ülke genelindeki geçerli oyların toplamının en az ’nu alması gerekmektedir. Siyasi Partilerin Kapatılması Sadece Cumhuriyet Başsavcısı açabilir. Dava Anayasa Mahkemesine açılır ve burada kati siyah bağlanır. Cumhuriyet Başsavcısı davayı re’sen açabileceği gibi, Bakanlar Kurulu kararı veya Adalet Bakanı ya da bir siyasi partinin talebi üzerine açabilir. Bir siyasi partinin kapatılması kararında Anayasa Mahkemesi 3/5 çoğunluğun oyu şartı getirilmiştir. Siyasi Partilere Devlet Yardımı  barajını açanlara verilir. Barajı aşmamış olmakla beraber, mebus seçimlerinde yekün geçerli oyların %7’sinden fazlasını almış bulunan partilere yapılır. Esas Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasının Durdurulması Savaş, sıkıyönetim, seferberlik, olağan hal zamanlarında mümkündür. Bazı sınırlamalar vardır; milletlerarası hukuktan hak ve hürriyetlerin kullanılması kısmen ya da tamamen durdurulabilir. Hiçbir şekilde durdurulamayacak esas hak ve hürriyetler: Ø Yaşama hakkı, maddi ve manevi bütünlüğü koruma hakkı, suç ve cezaların geçmişe yürütülememesi, masumluk karinesi (suçluluk kesinleşinceye kadar masumluk). YÜRÜTME ORGANIN YAPISI VE CUMHURBAŞKANI CUMHURBAŞKANI Cumhurbaşkanı 1982 Anayasasına göre TBMM tarafından seçilmektedir. 1961 Anayasasından farklı olarak 1982 Anayasasında Cumhurbaşkanın TBMM dışından da seçilmesine olanak tanınmıştır. Cumhurbaşkanı seçilebilmek için: Ø 40 yaşını doldurmuş olmak. Ø Yüksek öğrenim yapmış olmak. Ø Mebus seçilme yeterliliğine sahip ve T.C. vatandaşı olmak. Ø Cumhurbaşkanın TBMM dışından da namzet gösterilmesi Meclis üye tam sayısının en az 5/1’nin yazılı önerisiyle mümkündür. Cumhurbaşkanın tarafsızlığını sağlamak için: Ø Görev süresi 7 yıldır. Ø Bir kimsenin iki kez Cumhurbaşkanı seçilmemesi. Ø Seçimde nitelikli çoğunluğun aranması. Ø Bulunduğu siyasi partiden istifa etme gibi düzenlemeler yapılmıştır. Cumhurbaşkanın seçimi: Ø Cumhurbaşkanlı seçimi 4 turla yapılır. 4 turda seçilmezse Meclis seçimleri yenilenir. Bu düzenleme 1982 Anayasasıyla ilk kez yer almıştır. Ø Cumhurbaşkanın görev süresinin dolmasına 30 gün önce veya Cumhurbaşkanı makamının boşalmasından 10 gün sonra seçim yapılmalıdır. Seçime başlama tarihinden itibaren 30 gün içinde sonuçlandırılır. Not: Cumhurbaşkanı siyasal ve hukuki sorumsuzdur. Cezai bakımdan sadece, vatana ihanet suçundan ve meclis üye tam sayısının 4/3’ünün vereceği kararla suçlandırılabilir. Cumhurbaşkanın Görev ve Yetkileri: Yasama ile İlgili Görevleri ve Yetkileri: Ø Kanunları yayımlamak. Ø Anayasa değişiklerine ilişkin kanunları lüzumlu gördüğü taktirde halk oyuna sunmak. Ø Yasama yılının ilk gününde TBMM açılış konuşması yapmak. Ø TBMM seçimlerinin yenilenmesine karar vermek.Ø Kanunların, KHK ve içtüzüklerin Anayasa aykırılığı iddiası ile iptal davası açmak. Yürütme ile İlgili Görevleri ve Yetkileri: Ø Başbakan atamak, istifasını kabul etmek, başbakanın teklifi üzerine bakanları tayin etmek göreve son vermek. Ø Lüzumlu hallerde Bakanlar Kuruluna Başkanlı etmek. Ø Yabancı devletlere temsilci göndermek. Ø Milletler arası antlaşmaları onaylamak. Ø TBMM adına Başkomutanlık etmek. Ø Türk Silahlı Kuvvetlerinin kullanılmasına karar vermek (TBMM ile kullanır). Ø YÖK üyelerini ve üniversite rektörlerini seçmek. Ø Umumi Kurmay Başkanına nakil ve Ulusal Güvenlik Kuruluna başkanlı etmek. Ø Umumi Kurmay Başkanını atamak. Bakanlar Kurulu’nun teklifiyle. Umumi Kurmay Başkanı görev ve yetkilerinden dolayı Cumhurbaşkanına sorumludur.Ø Devlet Denetleme Kurulunun üyelerini ve başkanını atamak. Yargı ile İlgili Görevleri ve Yetkileri: Ø Anayasa Mahkemesi üyelerini seçmek.Ø Danıştay üyelerinin 4/1’ini seçmek. Ø Yargıtay Cumhuriyet Baş Savcısı ve vekilini seçmek. Ø Askeri Yargıtay üyelerini seçmek. Ø Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerini seçmek. Ø Askeri Yüksek İdari Mahkemesi üyelerini seçmek. Dip notlar: Ø Cumhurbaşkanın Yargıtay üyesi seçme hakkı yoktur. Ø Cumhurbaşkanın tek başına yapacağı işlemlere karşı yargı mercilerine başvurulamaz. Ø Cumhurbaşkanın, Bakanlar Kurulu ile beraber yaptığı işlemlerden dolayı Başbakan ve ilgili Bakanlar sorumludur. Buna karşı imza kuralı denir. Ø TBMM Başkanı Cumhurbaşkanına vekalet eder. Ø Cumhurbaşkanlığı Umumi Sekreterliği, Cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenmiştir. 1982 Anayasası ile verilmiştir. Ø Cumhurbaşkanlığı Umumi Sekreterliği, Cumhurbaşkanlığı adına incelme ve araştırma yapar. 1982 Anayasası ile benimsenmiş olan kurul Devlet Denetleme Kuruludur. Silahlı Kuvvetler ve Yargı organları kontrol alanı dışındadır. Ø Görev süresinin dolmasıyla nedeniyle Cumhurbaşkanlığı makamının boşalması halinde, seçilen yeni Cumhurbaşkanı görevine başlayıncaya kadar bu görevi görev süresi dolan Cumhurbaşkanı yapar. Ø Cumhurbaşkanı MGK’ya başkanlık etmektedir. MGK’nın gündemini MGK Umumi Sekreteri yapar. BAKANLAR KURULU 1. Bakanlar Kurulu: Başbakan ve bakanlardan oluşur. Ulusal güvenliğin sağlanmasından sorumludur. 2. Başbakan: Cumhurbaşkanınca TBMM üyeleri arasından atanır. 3. Bakan: TBMM üyeleri veya Mebus seçilme yeterliliğine sahip olanlar arasından Başbakanca seçilir. Meclis dışındanda seçilebilir. Dip notlar:Ø Cumhurbaşkanın, bakanları Başbakanın önerisi üzerine görevlerine son vermesi hükmü ilk kez 1982 Anayasasında yer almıştır. Ø Bakanlar kurulunun başkanı Başbakandır. Olağanüstü dönemlerde Cumhurbaşkanıdır. Ø Başbakan bakanların hiyerarşik amiri değildir.Ø Boşalan bir bakanlığa 15 gün içersinde nakil yapılması gerekir. Bir bakan ani çok bakanlığa vekillik edemez. Ø TBMM umumi seçimlerinden önce, Adalet, İçişleri ve Ulaştırma bakanları görevlerinden çekilir. Ø Bakanların kurulması ve kaldırılması, görevleri KANUNLA düzenlenir. Ø Bakan, Bakanlığın emrine verilen paraları harcama yetkisine sahiptir.Ø Bakan, tüzel kişiliğe bağlı kuruluşları üzerinde vesayet yetkisine sahiptir. YASAMA ORGANIN YAPISI Yasama yetkisi Türk halkı adına TBMM kullanır. Türkiye Büyük Millet Meclisi 550 milletvekilinden oluşur. Mebus seçilebilme şartları: Ø Türk vatandaşı olmak. Ø 30 yaşını doldurmuş olmak. Ø En az ilkokul mezunu olmak. Ø Askerlik hizmetini yapmış olmak. Ø Yüz kızartıcı suç işlememiş olmak. Ø Halk hizmetlerinden yasaklı olmamak. Ø Taksirli suçlar hariç yekün 1 yıldan daha çok ağır hapis cezası almamak. Seçimler: Ø TBMM seçimleri 5 yılda bir yapılır. Ø TBMM ve Cumhurbaşkanı seçimlerin yenilenmesine karar verebilir. Ø Cumhurbaşkanı seçilmediği takdirde meclis feshedilir ve 3 ay içersinde yeni seçimler yapılır. Ø Savaş durumunda TBMM seçimleri 1 yıl ertelenebilir. Ø TBMM üyelerinin %5’i boşalırsa ara seçime gidilir. Ara seçim her seçim döneminde bir kez yapılır. Umumi seçimden 30 ay geçmedikçe ve umumi seçimlere 1 yıl kala ara seçim yapılamaz. Ø Üye tamsayısının %5’i boşalırsa ara seçimlerin yapılmasına 3 ay içersinde karar verilir.Ø Seçimler, yargı organlarının denetimi altında yapılır. Bu yargı organı Yüksek Seçim Kuruludur. Kararları kesindir, itiraz edilemez. Ø Yargıç ve savcılar ile yüksek yargı mensupları, öğretim elemanları, YÖK üyeleri, memur ve işçi olmayan diğer halk görevlileri, ordu mensupları görevlerinden ayrılmadıkça namzet olamazlar ve mebus seçilemezler. Ø Milletvekili, meclis çalışmalarına özürsüz veya izinsiz olarak bir ay içersinde yekün 5 birleşim günü katılmadığı durumda milletvekilliği düşer.Ø Yasama dokunulmazlığı kaldırılan veya üyeliği düşen milletvekili, Meclis Umumi Kurulu kararının alındığı tarihten başlayarak 7 gün içinde Anayasa Mahkemesine başvurulur. Anayasa Mahkemesi de bu kararı 15 gün içersinde kati karara bağlar. Ø TBMM 550 milletvekilinden oluşur ve milletvekilleri, her biri birer seçim çevresi olan illerden seçilir. Ancak, bir siyasal partinin bir ilden mebus çıkarabilmesi için, hem Türkiye genelindeki, hem de o ildeki geçerli oyların en az ’nu kazanması gerekir. Yüksek Seçim Kurulu Ø TBMM üyelerinin seçim tutanaklarını kabul etme görevi Yüksek Seçim Kurulunundur. Ø Seçimler, yargı organlarının denetimi altında yapılır. Bu yargı organı Yüksek Seçim Kuruludur. Kararları kesindir, itiraz edilemez. Ø 1982 Anayasasına göre Yüksek Seçim Kurulu üyelerini; Yargıtay ve Danıştay Umumi Kurulları seçer. TBMM’nin Görev ve Yetkileri Ø Yasa koymak, değiştirmek.Ø Bakanlar kuruluna Yasa Hükmünde Kararname çıkarma yetkisi vermek. Ø Bütçe ve kati hesap yasa tasarılarını görüşmek ve kabul etmek.Ø Bakanlar Kurulunu denetlemek. Ø Ölüm cezalarının yerine getirilmesine karar vermek.Ø Milletlerarası anlaşmaların onaylanmasına karar vermek. Ø Nakit basılmasına karar vermek. Ø Savaş ilanına karar vermek.Ø Umumi ve özel af ilanına karar vermek. Ø Savaş hali ilanı ve silahlı güç kullanılmasına karar vermek. Dip Notlar: Ø TBMM bir yasama yılında en çok 3 ay tatil yapar. Ø TBMM, Ekim ayının ilk günü Cumhurbaşkanın açılış konuşmasıyla çalışmalarına başlar. Ø TBMM bütçe komisyonu 40 kişiden oluşur. 25 iktidar, 15 muhalefet üyelerinden oluşur.Ø Unutulmamalıdır ki Cumhurbaşkanın tek veto edemediği yasa bütçe kanunudur. Ø Milletlerarası anlaşmalar. KANUN niteliğindedir itiraz edilemez. Ø Toplantı kafi sayısı demek; üye tamsayısının en az 1/3’ü demek yani 184 milletvekili.Ø Karar kafi sayısı ise; toplantıya katılanların salt çoğunluğudur. Karar kafi sayısı hiçbir şekilde üye tamsayısının 1/4 ‘nün bir fazlasından az olamaz. Ø Yasa öneri etmeye Bakanlar Kurulu ve milletvekilleri yetkilidir. Ø TBMM tarafından kabul edilen kanunları Cumhurbaşkanı 15 gün içersinde yayımlar. Cumhurbaşkanı, yayımlanması müsait bulmadığı kanunları yine görüşülmek üzere TBMM’ye art gönderir. Kanun Hükmünde Kararname (KHK) 1971 yılında yapılan değişiklerle Anayasamıza girmiştir. Ø Olağan dönemlerde; Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır. Ø Olağanüstü dönemlerde; Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır. Ø KHK çıkarmak için TBMM tarafından Bakanlar Kuruluna yetki kanunu ile ruhsat verilmesi gerekir. Olağanüstü dönemde çıkartılan KHK’ de yetki kanuna ihtiyaç yoktur. Ø KHK kişi hakları ve ödevleri ile ilgili haklar ve ödevler düzenlenemez. Ø KHK başka bir tarih belirlenmemişse Resmi Gazetede yayımlandıkları gün yürürlüğe girer ve aynı gün TBMM’ye sunulur. TBMM’ye sunulmayan kararnameler bu tarihte yürürlükten kalkar. Tüzük: Kanunların uygulanmasını göstermek ve emrettiği işleri belirlemek amacıyla çıkarılır. Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır ve Danıştayın incelemesinden geçirilir. Tüzüğün şekli şartı Danıştayın incelenmesinde geçmektedir. Yönetmelikler: Başbakan, Bakanlıklar ve Halk Kurum ve Kuruluşların kendi iç yapılarına ve çalışma sistemlerini belirlemek amacıyla çıkarılır. TBMM’NİN BİLGİ EDİNME VE DENETİM YOLLARI Ø Soru: Bakanlar Kurulu adına, sözlü veya yazılı olarak cevaplandırılmak üzere Başbakan veya Bakanlardan bilgi istenilmesidir. Ø Umumi Görüşme: Toplumu ilgilendiren belli bir kanunun TBMM umumi kurulunda görüşülmesidir. Ø Meclis Soruşturması: Başbakan veya Bakanların cezai sorumlulukların araştırılmasıdır. TBMM üye tamsayısının en az onda biri tarafından verilir. Ø Meclis Araştırması: Belli bir konuda bilgi edinmek için yapılan incelemedir. Ø Gensoru: Hükümetin veya bir Bakanın siyasal sorumluluğuna yol açabilir. Gensoru en az 20 mebus tarafından verilir. Dip not: Başbakanın Yüce Divan’a sevki halinde hükümet istifa etmiş sayılır. OLAĞANÜSTÜ YÖNETİM USULLERİ 1982 Anayasasına göre olağanüstü hal duyuru yetkisi Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kuruluna aittir. 1982 Anayasasına göre üç türlü olağanüstü hal rejimine yer verişmiştir. İki durumda olağanüstü hal duyuru edilmekte diğer durumda ise sıkı yönetim duyuru edilmektedir. Olağanüstü hal ilanın birinci nedeni, doğal afet, tehlikeli salgın hastalıklar veya ağır ekonomik bunalım halleridir. İkinci nedeni; şiddet olaylarının yaygınlaşması ve halk düzenin ağırbaşlı şekilde bozulmasıdır. Üçüncü nedeni; sıkı yönetimdir. Savaş hali durumunda duyuru edilir. Olağanüstü Hal İlan Şekilleri 1. Olağanüstü hal duyuru şekli; Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu tarafından duyuru edilir. 2. ve 3. Olağanüstü hal duyuru şekli; Cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu Ulusal Güvenlik Kurulunun görüşünü alarak sıkı yönetim duyuru edilir. Dip Notlar: Ø Her üç durumda da olağanüstü hal veya sıkı yönetim duyuru edildikten sonra Resmi Gazetede yayımlanır ve TBMM’ye sunulur. Ø Olağanüstü hal 6 ay için duyuru edilir. Lüzumlu şartlar oluştuğunda 4 ay uzatabilir. Ø Sıkı yönetim duyuru edildikten sonra; Ø Kolluk görev ve yetkileri askeri makamlara geçer. Ø Esas hak ve hürriyetler sınırlanabilir veya durdurulur.Ø Bazı suçlar Askeri Mahkemelerde görülür. YARGI ORGANIN YAPISI Hakimlik Teminatı: Hakimlik teminatının en önemli sorunu azlolunma ilkesidir. 1982 Anayasası bu teminatın içersine savcıları da almıştır. İlgili maddeye göre hakimler ve savcılar azlolunamaz, kendileri istemedikçe Anayasada gösterilen yaştan önce emekliye ayrılamaz, bir mahkemenin veya kanunun kaldırılmasıyla sebebiyle olsa, aylık ödenek ve diğer özlük haklardan yoksun kılınamazlar. YÜKSEK MAHKEMELER 1. Anayasa Mahkemesi: Ø 11 asıl ve 4 yedekten oluşur. Ø Üyelerini Cumhurbaşkanı seçer.Ø Salt çoğunlukla karar verir. Görevleri: Ø Kanunları, KHK’leri ve TBMM iç tüzüğünü Anayasa uygunluk şekilde denetler. Ø Cumhurbaşkanı, Bakanları, Yüksek Mahkeme başkan ve üyelerini, başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcısı vekilini, hakimler ve savcılar Yüksek Kurulu üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla denetler. Ø Yasama dokunulmazlıklarının iptaline karşı davalara bakar. Ø Siyasi partilerin mali denetimini yapar. Ø Uyuşmazlık Mahkemesi Başkanını kendi üyeleri arasından seçer. Ø Siyasi partilerin kapatılması hakkındaki davalara bakar. 2. Yargıtay: Adliye Mahkemelerince verilen karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Yargıtay üyeleri, Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu üyelerince seçilir. 3. Danıştay: İdare ve Vergi Mahkemelerince verilen karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Üyelerinin dörtte üçü Hakimler Savcılar Yüksek Kurulu, dörtte biride Cumhurbaşkanı tarafından seçilir. Tüzüğün yargısal denetimini yapar. Bakanlar Kurulu tarafından gönderilen yasa tasarıları hakkında görüş bildirmekle yükümlüdür. 4. Askeri Yargıtay: Askeri mahkemelerden verilen karar ve hükümlerin son inceleme merciidir. Üyeleri Cumhurbaşkanı tarafından seçilir. 5. Askeri Yüksek İdare Mahkemesi: Asker kişileri ilgilendiren ve askeri hizmete ilişkin idari işlemlerden doğan uyuşmazlıkların yargı denetimini yapar. 6. Uyuşmazlık Mahkemesi: Adli, idari ve askeri yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kati olarak çözümlemeye yetkilidir. 7. Sayıştay*: Umumi ve Katma bütçeli dairelerin bütün gelir ve giderlerini inceleyen yüksek hesap mahkemesidir. Sayıştayın kati hükümleri hakkına ilgililer yazılı bildirimler tarihinden itibaren 15 gün içinde bir kereye mahsus olmak üzere karar düzeltilmesi isteminde bulunabilirler. Umumi ve katma bütçeli dairelerin gelir, gider ve mallarını TBMM adına denetler. 8. Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu*: Adli ve İdari yargıç ve savcıları mesleğe kabul etme, atama, nakletme ve terfi işlemlerini yapar. Kurulun Başkanı Adalet Bakanıdır. Cumhurbaşkanı Hakimler ve Savcılar Kurulundan Anayasa Mahkemesine üye seçmez. Hakimler ve Savcılar Kurulunun kararlarına karşı yargıya başvurulamaz. *Yüksek Mahkemeler arasında yer almaz, ama Yüksek Mahkeme statüsünde sayılmışlardır. TÜRKİYENİN İDARİ YÖNETİMİ A) MERKEZİ YÖNETİM Merkezi İdarenin Başkent Teşkilatı 1. Cumhurbaşkanı 2. Bakan 3. Bakanlar Kurulu 4. Başbakan Başkentteki Yardımcı Kuruluşlar 1. Danıştay; 12 daireden oluşur. 2. Sayıştay; Vize ve tescil işlemi yapar. Umumi uygunluk bildirimi 75 gün içinde TBMM’ye sunar. 3. Milli Güvenlik Kurulu Görevleri: Ø Ulusal güvenlik siyaseti doğrultusunda belirlenecek hedeflerin gerçekleştirilmesine ilişkin hangi tedbirler alınacağı. Ø Devletin mili güvenlik politikasını belirlenmesi ve uygulaması ile ilgili kararların alınması ve lüzumlu koordinasyonun sağlanması.Ø Olağanüstü hal, sıkıyönetim ve savaş hali için görüş bildirmek. Ø Devletin bütünlüğü için tedbirlerin alınacağını belirlemek. MGK’nın oluşumu: Ø Cumhurbaşkanı Ø Başbakan Ø Umumi Kurmay BaşkanıØ Ulusal Savunma Bakanı Ø İçişleri ve Dışişleri Bakanı Ø Kara, Deniz, Hava Kuvvetleri Komutanlığı Ø Jandarma Umumi Komutanlığı Ø Adalet Bakanlığı Ø Başbakan Yardımcıları 4. Devlet Planlama Teşkilatı B. YEREL YÖNETİM 1. İl özel idareleri v İl Umumi Meclisi v İl Sürekli Encümeni v Vali 2. Belediyeler 3. Köyler ULUSLAR ARASI KURULUŞLAR AVRUPA BİRLİĞİ Brüksel’de 18 Nisan 1951 yılında 6 Avrupa ülkesi (Belçika, Almanya, Fransa, İtalya, Hollanda, Lüksemburg) Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu’nu kurmuştur. İlk somut adım. 1957’de Roma’da imzalanan anlaşma ile Avrupa Ekonomik Topluluğu (AB) kurulmuştur. 1958 yürürlüğe irmiştir. 1973’te İngiltere, İrlanda, Danimarka 1981’de Yunanistan 1986’da İspanya, Portekiz 1995’te Avusturya, İsveç, Finlandiya 2004’te Polonya, Macaristan, Litvanya, Letonya, Estonya, Slovakya, Çek Cumhuriyeti, Slovenya, Malta, Kıbrıs Rum Kesimi üye olmuştur. Avrupa Birliği OrganlarıØ Avrupa Zirvesi Ø Avrupa Parlamentosu (Birliğin tek demokratik organı) Ø Avrupa Komisyonu Ø Bakanlar Konseyi Ø Adalet Divanı Avrupa Birliğinin Finansman KuruluşlarıØ Avrupa Yatırım Bankası Ø Ab Bütçesi Ø Avrupa Parasal İşbirliği FonuØ Avrupa Garanti ve Yönlendirme Fonu Ø Avrupa Sosyal fonu Ø Avrupa Bölgesel Kalkınma FonuØ Avrupa Kalkınma Fonu * 1 Ocak 1993’te tek pazara geçmiştir. ** 1999’da Avrupa Birliği’nde Tek Nakit (Euro) uygulamasına geçildi. Fiili olarak dolaşıma 2002 yılında girdi. TÜRKİYE-AB İLİŞKİLLERİ 1959 Türkiye, AET’ye ortaklık için başvurdu. 1963 Türkiye ile AET’yi Gümrük Birliğine götürecek ve tam üyeliği sağlayacak olan Ortaklık Anlaşması (Ankara Anlaşması) imzalandı. 1964 Türkiye-AET Ankara Anlaşması yürürlüğe girdi. 1982 Avrupa Topluluğu, Türkiye ile ilişkilerini dondurma kararı almıştır. 1987 Türkiye, AT’ye, tam üye olmak üzere müracaat etti. 1996 Türkiye ile AB arasında Gümrük Birliği oluşturuldu. 1999 Türkiye'ye adaylık statüsü tanındı. 2001 AB Bakanlar Konseyi Türkiye için Katılım Ortaklığı Belgesini kabul etti. 2004 Türkiye ile üyelik müzakerelerinin 3 Ekim 2005 tarihinde başlatılması kararlaştırıldı. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER BM, uluslararası barış ve güvenliği korumak, ülkeler arası işbirliğini sağlamak amacıyla 51 ülke tarafından 24 Kasım 1945 yılında kurulmuştur. Merkezi New York’tadır. Şu an 191 üyesi bulunmaktadır. Birleşmiş Milletlerin Amaçları: 1. Uluslararası barış ve güvenliği sürdürmek. 2. Ülkeler arasında iyi ilişkileri pekiştirmek. 3. Uluslararası ekonomik, sosyal, kültürel işbirliğini sağlamak.4. İnsanlık sorunlarının çözümünde, esas hak ve özgürlüklerin geliştirilmesinde beraber çalışmalar yapmak Birleşmiş Milletlerin esas organları Genel Kurul: Üye devletlerden oluşur. Her üyenin bir oy hakkı vardır. Güvenlik Konseyi: Siyasal alanda bir yürütme organıdır. Güvenlik Konseyi’nin 15 üyesi vardır. Bunlardan beşi (ABD, Çin, Fransa, İngiltere ve Rusya) sürekli üyedir. Diğer 10 üye ülke Umumi Kurul tarafından iki yıllık dönem için seçilir. Ekonomik ve Sosyal Konsey: Umumi kurulca seçilen 27 üyeden oluşur. Birleşmiş Milletler'in ekonomik ve sosyal çalışmalarını yürütür. Uluslararası Adalet Divanı: Birleşmiş Milletler'in yargı organıdır. Ülkeler, istedikleri davayı Adalet Divanı'na götürürler. Divan 15 yargıçtan oluşur. Merkezi Lahey'dir. Genel Sekreterlik: Ortaya konan program ve politikaları uygular. Uluslararası barış ve güvenliği bozucu olaylar konusunda raporlar hazırlayıp Güvenlik Konseyi'ne sunar. [Link'i Görebilmeniz İçin Kayıt Olunuz.! Kayıt OL] BİRLEŞMİŞ MİLLETLERE BAĞLI UZMANLIK KURULUŞLAR UNESCO: Birleşmiş Milletler Eğitim,Bilim ve Kültür Örgütü FAO: Gıda ve Tarım Örgütü UNICEF: Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu IMF: Uluslar arası Nakit Fonu ILO: Uluslar arası Çalışma Örgütü WHO: Dünya Sağlık Teşkilatı IMF (Uluslar arası Nakit Fonu) Ø 1945 yılında kurulmuştur. Merkezi Washington’dur. Ø IMF’nin en yetkili organı Guvernörler Kuruludur.Ø IMF’nin nakit birimi SDR Ø Türkiye IMF’ye 1947 yılında üye olmuştur. DÜNYA BANKASI Ø 1945 yılında kurulmuştur. Türkiye 1947 yılında üye olmuştur. Ø Esas amacı; gelişmiş ülkelerden gelişmekte olan ülkelere mali imkanları yönlendirerek, gelişmekte olan ülkelerin yaşam standartlarının yükseltilmesini sağlamak. NATO (Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü) Ø 4 Nisan 1949’da Washington’da 12 devletin imzalamış oldukları ittifak anlaşmasıdır. Ø Kurucuları: Hollanda, Belçika, Portekiz, ABD, Fransa, İngiltere, İzlanda, İtalya, Lüksembourg, Norveç, Kanada, Danimarka Ø Türkiye 1952 yılında üye olmuştur. G-8 ÜLKELERİ Dünyanın en gelişmiş 8 ülkesi tarafından kurulmuştur. G-8 Ülkeleri; ABD, Almanya, Fransa, İngiltere, İtalya, Japonya, Kanada ve Rusya’dır.