Kpss Öğrenme Psikolojisi Çoklu Zeka Kuramı ve Gardner Eğitime yeni bir yaklaşım getiren Çoklu Zekâ Kuramı (Multiple Intellegence Theory – MIT) Harward Üniversitesi öğretim üyelerinden Howard Gardner tarafından geliştirilmiştir. Gardner, yankılar uyandıran, umumi kabul gören ve popülaritesini devam ettiren kuramıyla insan potansiyelinin gizine ve bireylerin benzersizliğine bakış vizyonunu değiştirdi. Gardner, psikologlarca 20. yy. başlarında ortaya konan ve 20. yy. sonlarına kadar uygulana gelen bireydeki tek zekâ “IQ” durumuna karşılık birçok zekâ alanları ve yetiler bileşiminin varolduğunu, bunlarında geleneksel kalıplaşmış sınavlar ile ölçülemeyeceğini bireylerin sadece yetenekli oldukları bir alanda uzmanlaşmaları yerine sahip oldukları çoklu zekâ (dilsel, mantıksal, uzamsal, müzikal, bedensel, sosyal, öze dönük, doğa ve moral zekâ) alanlarında bireylerin müsait ve kapsamlı eğitimlerle geliştirilmelerini, teşvik edilmelerini sağlamaktadır. GARDNER’A GÖRE ZEKÂNIN ÖZELLİKLERİ: 1. Her insan kendi zekâsını arttırma ve geliştirme yeteneğine sahiptir. 2. Zekâ sadece değişmekle kalmaz, aynı zamanda başkalarına da öğretilebilir. 3. Zekâ insandaki beyin ve zihin sistemlerinin birbirleriyle etkileşimi sonucu ortaya çıkan çok yönlü olgudur. 4. Zekâ çok yönlülük göstermesine rağmen kendi içinde bir bütündür. 5. Her insan, çeşitli zekâ alanlarının tümüne sahiptir. 6. Her insan zekâ alanlarından her birini belli bir düzeyde geliştirebilir. 7. Çeşitli zekâ alanları, genellikle bir arada belli bir ahenk içinde çalışırlar. Çoklu zekâ kuramı bu amaçla öğretme-öğrenme ortamlarının düzenlenmesini de mecburi kılmaktadır. Gardner’e göre çoklu zekâ kuramının temelinde biyolojik ve kültürel boyutlar yer almaktadır. Çoklu zekâ alanlarının gelişimini etkileyen bu çevresel faktörler: 1. Kaynak (olanak) faktörü Potansiyel zekâ alanları olanaklar sağlanabildiği ölçüde geliştirilebilir ve güçlendirilir. Kısıtlı ve yetersiz durumlarda, zekâ alanlarının gelişmesi mümkün olmamaktadır. 2. Tarihsel (kültürel) faktör Mektep kültüründe benimsenen programların içerikleri öğrencilerin zekâ alanlarının gelişiminde önemli ölçüde etkili olmaktadır. 3. Coğrafi (iklimsel) faktör Yaşanılan doğal çevrenin iklim, fauna ve fuloranında zekâ alanlarının gelişiminde önemli ölçüde müspet menfi etkileri olmaktadır. 4. Ailesel faktörler Ailenin istem yönlendirme ve deneyimleri, ülkü ve kabulleri bireylerin zekâ alanlarının müspet – menfi gelişiminde önemli ölçüde etkili olmaktadır. 5. Bio-durumsal faktörler Genetik faktörler, döllenme, doğum öncesi, doğum sonrası yaşanılan ortamlardaki sosyal olanaklar ve durumlar zekâ alanlarının gelişiminde olumlu-olumsuz etkili olmaktadır. Çoklu zekâ alanları her vakit birbirleriyle etkileşim ve korelasyon halindedir. Örneğin bir futbolcu kinestetik zekâsını koşarken, sıçrarken, vururken; uzamsal (görsel) zekâsını sahayı, oyuncuları tanırken; öze dönük zekâsını, kurallara müsait fiil olmak üzere eş zamanlı olarak kullanabilir. ÇOKLU ZEKÂ KURAMI’NIN DAYANDIĞI TEMEL SAYILTILAR 1. Bütün bireyler çoklu zekâ alanlarına potansiyel olarak sahiptir. 2. Bireyler, çoklu zekâ alanlarını belli bir düzeye kadar geliştirebilirler. 3. Çoklu zekâ alanları büyük sıklıkla karmaşık bir şekilde ve korelasyon örüntüleriyle çalışırlar. ÇOKLU ZEKÂ ALANLARI 1. Sözel (dilsel) zekâ 2. Mantıksal (matematiksel) zekâ 3. Uzamsal (alansal-görsel-mekansal) zekâ 4. Müzikal – ritmik zekâ 5. Bedensel (kinestetik) zekâ 6. Sosyal zekâ 7. Kişisel (öze dönük) zekâ 8. Doğacı (naturel) zekâ 9. Moralite (seküler-varoluşsal-egzistansiyal) zekâ Tüm bu zekâ alanları bireylerde öğretim süreçleri esnasında karmaşık korelasyon ve örüntüler etkileşimiyle davranış değişiklikleri oluşturur. Çoklu zekâ yaklaşımına göre eğitim - öğretim yoluyla davranışlarda oluşan değişiklikler zeki bir varlık olan insanın zekâ boyutlarıyla ilgili özelliklerdir. Çünkü insan çok yönlü çok boyutlu bir canlıdır. ÇOKLU ZEKÂ KURAMININ EĞİTİM VE ÖĞRETİME UYARLANMASINDA ÖĞRETMENLERİN DİKKAT ETMELERİ GEREKEN NOKTALAR: 1. Öğretmenler, öğrenciler arasındaki bireysel farklılıklara değer vermeli ve dikkat etmelidir. 2. Öğretmenler, öğretim ve değerlendirmeyi olabildiğince bireyselleştirmelidirler. 3. Öğretmenler, öğrencileri “sayısalcı – sözelci” gibi tanımlamalarla etiketlememelidirler. ÇOKLU ZEKÂ KURAMININ EĞİTİME YARARLARI 1. Öğrencileri potansiyelleri yönünde geliştirebilmek için eğitim programlarının daha etkin plânlanmasına imkan sağlar. 2. Farklı ilim alanlarında önemli kuram ve konuları öğrenmeye çalışan daha çok öğrenciye ulaşmayı sağlar. ÇOKLU ZEKÂ KURAMININ YARARLARI 1. Çoklu zekâ kuramı eğitim uygulamalarında öğrencilerin tek düze öğretim veya geleneksel öğretim yöntemleri yerine, çok çeşitli ve çok yönlü yöntemlerden yararlanmalarını olanaklı kılar. 2. Çocukların ayrıcalıklı duruma gelmeleri yerine, bireysel farklılıklarına göre kendilerini geliştirebilmelerini, olanaklı kılar. 3. Çoklu zekâ kuramı sadece bir zekâ teorisi değil, çok yönlü bir öğretim yaklaşımı ve öğrenme stillerini olanaklı kılar. 4. Çoklu zekâ kuramınca tüm zekâ alanları eşit öneme sahip olması aynı zamanda tüm zekâ alanlarına eşit önem verilmesini de olanaklı kılar. 5. Çoklu zekâ kuramı mantık (matematik) – dil (sözel) zekâlarına önem veren geleneksel mektep anlayışından farklı olarak öğrencinin bireysel farklılıklarını göz önüne alarak potansiyelini kullanabilmesini, becerilerinin geliştirilmesini esas alır. Bu da bireyin sosyal, kişilik ve akademik gelişimine önemli katkıların kazandırılmasını olanaklı kılar. 6. Çoklu zekâ kuramı her gün her konuda yaratıcılığa açık, sürekli gelişimi destekleyici ve geliştirici ortamların sunulmasını olanaklı kılar. 7. Çoklu zekâ kuramı öğrencilerin eğitim öğretim etkinliklerinde aktif olmalarını olanaklı kılar. 8. Çoklu zekâ kuramı faaliyet ortamlarını yeterli kaynak, materyal, araç ve gereçle düzenlerken bilgi yükünü azaltıcı, yaşama dönük, işlevselliği olanaklı kılar. Çoklu zekâ kuramına göre fert kendi zekâ alanlarını müsait ortam ve olanaklarla artırma ve geliştirme yeteneğine sahiptir. ÇOKLU ZEKÂ KURAMINA GÖRE ÖĞRETMENLER NASIL OLMALI? 1. Öğretmenlerin neyi nasıl öğrettikleri değil, insan olarak nasıl bir model oldukları önemlidir. 2. Öğretmenlerin söylem ve eylemlerinde bütünsellik olmalıdır. 3. Öğretmenlerin faaliyet konularının kendilerini heyecanlandırması gereklidir. (Mesleki dirilik) 4. Öğretmenler çocukların çeşitli kabiliyet ve öğrenme yöntemlerine müsait çoklu zekâ alanlarına duyarlı olmalıdırlar. 5. Öğretmenler her çocuğa aynı yöntemle öğretme zorunluluğunu kabul etmemeleri gerekir. 6. Öğretmenler tüm zekâ alanlarına hitap etmeli bu konuda çevreden ek olanaklar bulmalıdırlar. 7. Öğretmenler etkinlikleri plânlarken öğrencilerin önlerinden gitmek yerine arkadan yönlendirmelidir. 8. Öğretmenler için çalışmak değil, onlarla beraber çalışmayı ilke almak önemlidir. 9. Öğretmenler öğrenciler neyi keşfediyorsa onu keşfetmek, neyi öğreniyorlarsa onları öğrenmeye ortam oluşturmalıdır. 10. Öğretmenler öğrencilerin sessiz oldukları ve testlerden yüksek puan aldıkları vakit değil onların öğrenme ve bağımsızlık isteklerinin gelişmesi durumunda mesut olduğunu belirtmelidir. ÇOKLU ZEKÂ KURAMINA UYGUN OLARAK İLK OKUMA, YAZMA ÖĞRETİMİNDE GERÇEKLEŞTİRİLECEK ETKİNLİKLER Sözel zekâya dönük olarak Çocukların Türkçeyi kullanma etkinliklerine aktif olarak katılımlarını sağlamak için; Verilen fişlerdeki resimler ve düzeylerine müsait öyküler anlattırılabilir. Resimlere müsait tamamlamalar yaptırılabilir. Resimler kısmen kapatılıp tartışma ve yorum yaptırılabilir. (Hayal gücüne dayalı olarak “okul açılınca ne olur?, Okula niçin gidilir?, Okulda neler yapılır?, Okulda kimler vardır? gibi..) Fiş cümlelerine müsait resim yaptırılabilir. (Okula koşan çocuk resmi yapın gibi..) Teybe (ses kaydediciye) cümle tekrarları kaydedilip, öğrencilere dinlettirilebilir. Her aşamada düşüncelerini açıklamaya konuşmaya isteklendirilir, cesaretlendirilir. Mantıksal zekâya dönük olarak Cümlelerden oluşturulacak metinler puzzle gibi kullanılabilir. (Oluşturulan metin tablosunda cümlelerin yazılı kısmı kapatılıp resimlerine bakarak anımsama sağlanabilir.) Cümleler, cümle okumalar saydırılabilir. (Bir kere okuyalım, bir kere daha okuyalım, kaç kere okuduk? İki cevabı alınırsa, bravo denilerek devam edilir.) Cümle okumalarda tempo tutturulur. Cümle okumalarda öğrenciler gruplanarak ve eşleştirilerek koro oluşturulabilir. Uzamsal zekâya dönük olarak Buhan renkli-resimli büyük fişlerindeki resimlerde görülen objeler hakkında; Yakınlık-uzaklıkları; Büyüklük-küçüklükleri; Aşağı-yukarı konumları üzerine öğrenciler konuşturulur. Cümleler fasulyelerle yazdırılır. Renkli resimli fiş üzerindeki resimli bölüm tamamen kapatılır. (Ali’nin önlüğü ne renkti? Çantası ne renkti? Okulun duvarı ne renkti? Bayrak ne renkti? gibi açık uçlu sorularla konuşmaları his ve düşüncelerini açıklamaları sağlanır.) Müzikal zekâya dönük olarak Cümle (tümceler) den şarkılar oluşturulabilir. Bu şarkılar solo ve koro olarak öğrencilerle beraber seslendirilir. Farklı ses tonlarında (tiz-pes) cümle seslendirmeleri yapılır. Bedensel seslerle tempo tutturulur. Bedensel zekâya dönük olarak Cümleler havada elle yazdırılır. Cümleler sıra, masa üzerine parmakla yazdırılır. Çocuklar bahçeye çıkarılır. Önceden hazırlanan çubuk kalemler verilir. Kum havuzunda veya müsait toprak zeminde verilen cümleler yazdırılabilir. Bahçede çocuklara cümle içerikleri dramatize ettirilir. Cümle anlamları ritmik oyunlara dönüştürülür. Canlandırmalar esnasında çalım ve mimiklerin kullanımına imkan verilir. Sosyal zekâya dönük olarak Sınıf içerisindeki tüm öğrencilere eşit konuşma ve etkinliklere katılma olanağı verilir. Güven gelişimleri ve iletişim yeteneklerinin gelişimi desteklenir. Konuşma cesaretleri artırılır. Cümle içerikleri hakkında düşüncelerini açıklamalarına imkan sağlanır. Bu konuda sağlıklı bir okul-aile işbirliği geliştirilir. Ebeveynlerin mektep olgunluğunu destekleme konusunda yardımları sağlanır. Kişiye dönük zekâ Bireysel çalışmaları teşvik edilir. Deftere yazma, kalem açma, söz hakkı alma istekleri desteklenir. Güven duygularını yükseltecek pekiştireçler verilir. Resim ve cümle içerikleri hakkında his ve düşüncelerini aktarmalarına imkan sağlanır. Düzeylerine müsait bireysel farklılıklarını göz önünde tutan çalışmalar verilir. Doğacı (naturel) zekâya dönük olarak Resimlerdeki doğa objeleri üzerine konuşmalarına imkan sağlanır. (Çiçekler var mı? Çiçeklere basar mıyız? Burada hangi hayvan var? Ata binebilir miyiz? gibi...) Ayrıca hayvan canlandırmaları yapılır. Buhan fiş dosyasına küçük fişleri yerleştirebilmeleri sağlanır. Moral zekâya dönük olarak Tüm etkinliklerde güven oluşumlarını ve gelişimlerini destekleyici pekiştireçler verilir. Okuma yazma çalışmalarında onore edici “başarabilirsin, yapabilirsin, daha da güzel yapabilirsin, gerçekten çok güzel oldu” gibi... pekiştireçler verilir. Yukarıda verilen örnekler öğretmenlerimizin engin birikim ve deneyimleri ışığında daha özgün örnekler olarak geliştirilerek uygulamalar çeşitlendirilir ve zenginleştirilir. ÇOKLU ZEKÂ KURAMINA UYGUN OLARAK İLK OKUMA, YAZMA ÖĞRETİMİNDE EV ÇALIŞMASI VE ÖDEVLER Özellikle ilk okuma yazma (Türkçe) öğretimi sürecinde okulda yapılabilecek etkinlikler ev ödevi olarak verilerek öğrenciler ve ebeveynler usandırılmamalıdır. Ev ödev ve çalışmaları çocuğun akademik başarısını garantileyen çoklu zekâ alanlarını kullanarak yapabilecekleri çalışmalardan oluşturularak; nitelikli bir ana-baba-çocuk ilişkisi yaratmak için yararlanılması gereken bir eğitim fırsatı olarak düşünülmeli ve plânlanmalıdır. Oluşturulacak çalışma (görsel içerikli, boyamalı, kısa metinli ve boşluk doldurmalı) yaprakları ile çocukların ödevleri; oldukça eğlenceli, beğeni alabilecekleri, ebeveyn ve babalarıyla nitelikli bir ilişki ve yardımlaşma yaratabilecekleri fırsatlara dönüştürülmelidir. Böylece çocukların mektep toplumun küçük bir örneğidir ilkesine örnek olarak “okulun yaşam, yaşamın okul” olduğu bilincine varmaları, eğitimin sadece okulla sınırlı olmadığı mektep dışında da devam ettiğini kavramalarına yardım edilir.